ભારત-અમેરિકા વેપાર સંબંધો : રસાકસી કે રાષ્ટ્રહિતનો રક્ષણ?
21મી સદીની સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગીદારી ગણાતા ભારત-અમેરિકા સંબંધો હાલમાં ફરી એકવાર તંગ સ્થિતિમાં છે. છેલ્લી ટકરાવની શરૂઆત થઈ છે હ્વાઈટ હાઉસમાંથી, જ્યાં પ્રેસિડન્ટ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ભારતને ઉચ્ચ ટેરિફ લાદવાની ધમકી આપી છે. ટ્રમ્પના જણાવ્યા મુજબ, ભારત રશિયાથી સસ્તું તેલ ખરીદી વ્યાપારિક ફાયદો લે છે, અને તે અમેરિકાના હિતોના વિરુદ્ધ છે.
ભારતે આ આરોપોને સંપૂર્ણપણે ખારિજ કર્યા છે અને અમેરિકા પર દ્વિઘાત નીતિ અપનાવવાનો આરોપ મૂક્યો છે. ભારતે યુરોપિયન યુનિયનની રશિયાની સાથેના વેપારની વાત કરી હતી, જે વર્ષ 2024માં આશરે 67 બિલિયન યુરો જેટલો હતો. જોકે ભારતના વિદેશ મંત્રાલયે અમેરિકાની રશિયા સાથેની વેપાર સ્થિતિ પર કઈ વાત કરી નથી, જ્યારે યુએસ ટ્રેડ રિપ્રેઝેન્ટેટિવના આંકડા મુજબ, વર્ષ 2024માં અમેરિકા-રશિયા વચ્ચે $5.2 બિલિયનનો વેપાર થયો હતો.
સવાલ એ છે કે જ્યારે અમેરિકા અને ઈયૂ બંને રશિયા સાથે વેપાર ચાલુ રાખે છે, તો માત્ર ભારતને કેમ લક્ષ્ય બનાવવામાં આવે છે?
ટ્રમ્પની રાજકીય શૈલી સામાન્ય રીતે જબરદસ્તી, ઉકેલ વગરના દાવાઓ અને મિથ્યા માહિતી પ્રકાશિત કરવા પર આધારિત હોય છે. ભારત હવે આવી દબાણ નીતિઓથી સાવધાન થઈ ચૂક્યું છે. મહત્વપૂર્ણ નીતિ નિર્ણયો અને દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટો પર હવે સીધી અસર થવા લાગી છે.
માત્ર વેપાર નહીં, ભારતનો પ્રમાણભંગ માટે વિરોધ
આ પહેલી વાર નથી જ્યારે ભારતે ટ્રમ્પના એકતરફા નિવેદનોનો તીવ્ર વિરોધ કર્યો હોય. તાજેતરમાં જ, મે 2025માં પહેલગામમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલાને લઈને ભારત-પાકિસ્તાન વચ્ચે સૈન્ય અથડામણ શરૂ થઈ. ભારતમાં અનેક નાગરીકોના જીવ ગયાં, ત્યારબાદ ભારતે એલઓસી પાર આતંકવાદી ત્રાસસ્થળો પર સર્જીકલ સ્ટ્રાઇક કરી. ત્યારે ટ્રમ્પે દાવો કર્યો કે તેમણે ceasefire માટે મધ્યસ્થતા કરી અને બન્ને દેશો વચ્ચેનાં ન્યૂક્લિયર યુદ્ધને અટકાવ્યું.
ભારતે આ દાવાઓનો પંડિયો પાડી દીધો હતો અને કહ્યું કે આ "અસત્ય અને રાજનૈતિક રીતે અપમાનજનક" છે. &nbsp;"ceasefire તો દક્ષિણ એશિયાના અન્ય મૈત્રીપૂર્ણ દેશોની બેકચેનલ વાતચીતથી થયો હતો," ટ્રમ્પના કથિત "ફોન કૂટનીતિ"થી નહિ. આવા દાવાઓ માત્ર સ્વપ્રશંસા માટે હોય છે, વાસ્તવિકતાઓથી દૂર.
આર્થિક હિતો અને રાજકીય છબી બંનેને બચાવવાની કોશિષ
હકીકત એ છે કે, બન્ને દેશો માટે વાટાઘાટોથી પાછળ हटવું શક્ય નથી. 2024માં દ્વિપક્ષીય વેપાર $190 બિલિયનથી વધુ હતો, અને ચીનની દાદાગીરી વચ્ચે દ્વિપક્ષીય સહયોગ જરૂરી બની ગયો છે.
આગામી અઠવાડિયામાં શક્ય છે કે શાંત માથાથી ઉકેલ લાવવામાં આવશે, જેનાથી ટ્રમ્પ પોતે જીતનો દાવો કરી શકશે અને ભારત પોતાનું સ્વાભિમાન જાળવી શકશે. બન્ને દેશો માટે રાજકીય રીતે ફાયદાકારક "નૅરેટિવ" ઊભું કરવું જરૂરી છે&mdash;કે જેઓ રાષ્ટ્રહિતમાં કડક પગલાં લે છે.
પણ આ ઘટનાઓ પાછળ અવિશ્વાસના બીજ રહી જાય છે. ભારત માટે, ટ્રમ્પની નીતિ અણધારી અને વિશ્વાસઘાતી લાગે છે. અમેરિકા માટે, આ એક ભવિષ્યનાં સંબંધોને મજબૂત બનાવવાની ગુમાવેલી તક છે.
જ્યારે સુધી બંને દેશો તફાવતોને ધમકી વિના ઉકેલવા નથી શીખતા, તેટલાં સુધી તેમની所谓 "પ્રાકૃતિક ભાગીદારી" માત્ર એક રાજકીય આશા જ રહેશે.

ભારતના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને અમેરિકી રાષ્ટ્રપ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ

ભારે ટેરિફની ટ્રમ્પની ધમકી બાદ ભારતે રશિયન તેલ મુદ્દે ખંડન સાથે પુરાવા આપ્યા

August 5, 2025 | 11:13 IST