<p dir="auto">વિશ્વપ્રસિદ્ધ શ્રી બાંકે બિહારી મંદિરમાં સદીઓ જૂની પરંપરા પહેલી વાર તૂટી છે. કંદોઈ (હલવાઈ)ને છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી પગારની ચુકવણી ન થવાને કારણે ઠાકુરજીને બાલ ભોગ અને શયન ભોગ ચઢાવી શકાયો નહીં. આ ઘટના સોમવારે (૧૫ ડિસેમ્બર, ૨૦૨૫) બની, જેનાથી મંદિરના ગોસ્વામીઓ અને ભક્તોમાં ભારે નારાજગી ફેલાઈ છે. સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા રચિત હાઈ પાવર કમિટીએ તાત્કાલિક ચુકવણીનો આદેશ આપીને પરિસ્થિતિને સંભાળવાનું વચન આપ્યું છે, પરંતુ આ ઘટનાએ મંદિર વ્યવસ્થાપનમાં ગંભીર ખામીઓને ઉજાગર કરી છે.</p>
<h4 dir="auto">ઘટનાની વિગતો</h4>
<p dir="auto">પહેલી વાર વૃંદાવનના શ્રી બાંકે બિહારી મંદિરમાં ઠાકુરજીને સવારના બાલ ભોગ અને સાંજના શયન ભોગ ચઢાવી શકાયા નહીં. કારણ કે કંદોઈ મયંક ગુપ્તાને તેમના પગારની ચુકવણી ન થવાને કારણે તેઓ કામ પર આવ્યા નહીં. મંદિરમાં દરરોજ ઠાકુરજીને ચાર વખત ભોગ ચઢાવવામાં આવે છે: સવારે બાલ ભોગ (બાળક જેવા ઠાકુરજી માટે હળવો પ્રસાદ), બપોરે રાજ ભોગ (રાજવી જેવો વૈભવી ભોગ), સાંજે ઉત્થાપન ભોગ (જાગૃતિનો ભોગ) અને રાત્રે શયન ભોગ (સૂવા પહેલાંનો પ્રસાદ). આ તમામની જવાબદારી મયંક ગુપ્તા પર છે, જેને હાઈ પાવર કમિટી દ્વારા નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા છે અને તેમને માસિક ૮૦,૦૦૦ રૂપિયા પગાર આપવાનો છે.</p>
<p dir="auto">સોમવારે સફલા એકાદશીના દિવસે આ ઘટના બની. સવારના બાલ ભોગમાં વિલંબ થતાં મંદિરમાં હંગામો મચી ગયો. પૂછપરછમાં ખબર પડી કે કમિટીએ કંદોઈના અગાઉના પગારની ચુકવણી કરી નથી, જેથી તેઓ કામ પર આવ્યા નહીં. પરિણામે, ઠાકુરજીને પ્રસાદ વિના દર્શન કરાવવા પડ્યા અને લાખો ભક્તો વચ્ચે આસ્થાને ઠેસ પહોંચી. મંદિરના ગોસ્વામીઓએ આને "સદીઓમાં પહેલી વારની ઘટના" ગણાવી અને કહ્યું કે તેમના જીવનમાં આવું ક્યારેય બન્યું નથી.</p>
<p dir="auto">હાઈ પાવર કમિટીના સભ્ય દિનેશ ગોસ્વામીએ જણાવ્યું કે, "સોમવારે માહિતી મળી કે ઠાકુરજી માટે પ્રસાદ અને શયન ભોગ મંદિર પરિસરમાંથી ગાયબ છે. પૂછવામાં આવતા મયંક ગુપ્તાએ જણાવ્યું કે હલવાઈની ચુકવણી ન થવાને કારણે પ્રસાદ તૈયાર કરવામાં આવ્યો ન હતો. મયંક ગુપ્તાને ટૂંક સમયમાં ચુકવણી કરવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો છે અને સમિતિ આવી ઘટનાઓ ફરીથી ન બને તે માટે પગલાં લઈ રહી છે." કમિટીએ હવે ભોગમાં વિલંબ ન થાય તે માટે વ્યવસ્થા કરી લીધી છે.</p>
<p dir="auto">&nbsp;હલવાઈના સમયસર ન આવવા તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે, પરંતુ મુખ્ય કારણ પગારની ચુકવણી જ છે. આ ઘટના મંદિર વ્યવસ્થાપનમાં સુધારાની જરૂરિયાતને રેખાંકિત કરે છે, જેથી ભક્તોની આસ્થા અને પરંપરાઓ અક્ષુણ્ણ રહે.</p>
<h4 dir="auto">મંદિર વ્યવસ્થાપન અને હાઈ પાવર કમિટીનો પાર્શ્વભૂમિ</h4>
<p dir="auto">શ્રી બાંકે બિહારી મંદિરની વ્યવસ્થાઓની દેખરેખ માટે સુપ્રીમ કોર્ટે ઓગસ્ટ ૨૦૨૫માં હાઈ પાવર કમિટીની રચના કરી હતી. આ કમિટી મંદિરના દૈનિક કાર્યો, ભોગ-પ્રસાદ અને ભક્તોની સુરક્ષાની જવાબદારી સંભાળે છે. જોકે, કમિટીના ગઠન પછીથી વિવાદો થતા રહ્યા છે, જેમ કે યુપી સરકારને સુપ્રીમ કોર્ટે મે ૨૦૨૫માં "લિટિગેશન હાઈજેક" કરવા બદલ ફટકારી હતી. આ ઉપરાંત, મંદિરમાં ચોરી, ઝઘડા અને અન્ય ઘટનાઓ પણ બની છે, જેમ કે એપ્રિલ ૨૦૨૫માં બેંક અધિકારીને દાનના પૈસા ચોરી કરવા બદલ ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. ઓક્ટોબર ૨૦૨૫માં મંદિરના તોશખાના (ખજાના)ને ૫૪ વર્ષ પછી ખોલવામાં આવ્યું, જ્યાં સોના-ચાંદીના બાર અને રત્નો મળ્યા, પરંતુ કેટલાક બોક્સ ખાલી હોવાના આરોપ લાગ્યા.</p>
<h4 dir="auto">બાંકે બિહારી મંદિરનો ઇતિહાસ અને મહત્વ</h4>
<p dir="auto">વૃંદાવનનું શ્રી બાંકે બિહારી મંદિર ભગવાન શ્રીકૃષ્ણને સમર્પિત વિશ્વપ્રસિદ્ધ મંદિર છે. તેનું નામ "બાંકે" (ત્રણ સ્થળે વળેલું શરીર &ndash; ત્રિભંગા મુદ્રા) અને "બિહારી" (વનવિહાર કરનાર અથવા સુખભોગી) પરથી પડ્યું છે. મૂર્તિ રાધા-કૃષ્ણના સંયુક્ત સ્વરૂપની છે, જે કાળી અને આકર્ષક છે.</p>
<p dir="auto">મંદિરનો ઇતિહાસ ૧૬મી સદી સાથે જોડાયેલો છે. પ્રખ્યાત સંત અને સંગીતકાર સ્વામી હરિદાસજી (જન્મ: રાધાષ્ટમી, ૧૪૭૮ એ.ડી., અલીગઢ પાસેના હરિદાસપુર ગામમાં) વૃંદાવનના નિધિવનમાં રાધા-કૃષ્ણની ભક્તિમાં લીન રહેતા હતા. તેમણે તાનસેનના ગુરુ તરીકે પણ પ્રસિદ્ધિ મેળવી હતી. એકવાર નિધિવનમાં તેમના ભક્તિમય ગીતો સાંભળીને રાધા-કૃષ્ણ પ્રગટ થયા. તેમના સૌંદર્યથી મોહિત થઈને સ્વામીજીએ વિનંતી કરી કે બંને એક સ્વરૂપમાં મળી જાય. તે પ્રમાણે રાધા-કૃષ્ણ એક કાળા આકર્ષક મૂર્તિમાં પરિણમ્યા, જેને કુંજબિહારી કહેવામાં આવી.</p>
<p dir="auto">આ મૂર્તિની સેવા સ્વામીજીએ તેમના શિષ્ય જગન્નાથ ગોસ્વામીને સોંપી. આજે પણ મંદિરની સેવા તેમના વંશજો કરે છે. મૂળ મૂર્તિ નિધિવનમાં હતી, પરંતુ ૧૯મી સદીમાં વિવાદને કારણે વર્તમાન સ્થળે ખસેડવામાં આવી. વર્તમાન મંદિરનું નિર્માણ ૧૮૬૪માં ગોસ્વામીઓએ કરાવ્યું, જે રાજસ્થાની શૈલીનું છે.</p>
<p dir="auto">મંદિર વૃંદાવનના સાત મુખ્ય ઠાકુર મંદિરોમાંનું એક છે અને દરરોજ ભારત તથા વિદેશથી લાખો ભક્તો અહીં દર્શન કરવા આવે છે. તેનો ઇતિહાસ ભક્તિ, સંગીત અને દૈવી કૃપાનું પ્રતીક છે.</p>
<h4 dir="auto">વિશેષ પરંપરાઓ અને અન્ય માહિતી</h4>
<p dir="auto">મંદિરમાં ઘંટડીઓ નથી અને સવારની મંગલા આરતી નથી થતી (જન્માષ્ટમી સિવાય), કારણ કે ઠાકુરજીને બાળક તરીકે જોવામાં આવે છે અને તેમની ઊંઘને ખલેલ ન પહોંચે. દર્શન દરમિયાન પડદો વારંવાર ખેંચવામાં આવે છે, કારણ કે માન્યતા છે કે સતત નયન સંપર્કથી ઠાકુરજી ભક્તના ઘરે ચાલ્યા જશે.</p>
<p dir="auto">ભોગમાં વિવિધ વસ્તુઓ ચઢાવવામાં આવે છે, જેમ કે ફળો, મીઠાઈઓ અને વિશેષ વાનગીઓ, જે કંદોઈ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવે છે. આ ઘટના ઉપરાંત, મંદિરમાં તાજેતરમાં અન્ય ઘટનાઓ પણ બની છે, જેમ કે ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૫માં પુજારીઓ અને ભક્તો વચ્ચે ઝઘડો, ઓક્ટોબરમાં ભક્તનું હાર્ટ એટેકથી મૃત્યુ, અને નવેમ્બરમાં સુરક્ષા કર્મીઓ અને પોલીસ વચ્ચે મારામારી. આ તમામ ઘટનાઓ મંદિરમાં વધતી ભીડ અને વ્યવસ્થાપનની સમસ્યાઓને દર્શાવે છે.</p>
<p dir="auto">માર્ચ ૨૦૨૫માં મંદિરે મુસ્લિમ કારીગરો દ્વારા બનાવેલા વસ્ત્રોને બહિષ્કાર કરવાની માંગને નકારી કાઢી હતી, જે સામ્પ્રદાયિક સદ્ભાવનાનું ઉદાહરણ છે. નવેમ્બરમાં પ્રસ્તાવિત બાંકે બિહારી કોરિડોર પરિયોજનાના વિરોધમાં પુજારીઓએ ભાજપ નેતાઓ અને અધિકારીઓને પ્રસાદ ન આપવાનો નિર્ણય લીધો છે.</p>
<h4 dir="auto">નિષ્કર્ષ</h4>
<p dir="auto">આ ઘટના ભલે નાની લાગે, પરંતુ તે ભક્તિ અને પરંપરાના મૂળને હચમચાવે છે. બાંકે બિહારી મંદિર જેવા પવિત્ર સ્થળે વ્યવસ્થાપનની ખામીઓને તાત્કાલિક સુધારવાની જરૂર છે, જેથી ભક્તોની આસ્થા અને ઠાકુરજીની સેવા અવિરત ચાલુ રહે. સુપ્રીમ કોર્ટ અને સરકારને આ બાબતે વધુ સતર્ક રહેવું પડશે.</p>

કંદોઈને પગાર ન મળતાં ઠાકુરજીને ભોગ ન ચઢાવી શકાયો

December 16, 2025 | 23:11 IST