<p dir="auto">અમદાવાદના શાહપુર વિસ્તારમાં આવેલી સદુમાતાની પોળ નવરાત્રિ દરમિયાન એક અનોખી પરંપરા માટે દેશ-વિદેશમાં જાણીતી છે. આ પોળમાં આસો સુદ એકમથી સાતમ સુધી બેઠી ગરબી ગવાય છે, પરંતુ આઠમના દિવસે બારોટ સમાજના પુરુષો સ્ત્રીના વેશમાં પરંપરાગત ચણિયા-ચોળી પહેરી ગરબે નૃત્ય કરે છે. આ 200 વર્ષ જૂની પરંપરા જોવા માટે દેશ-વિદેશના પ્રવાસીઓ અને સ્થાનિક લોકો મોટી સંખ્યામાં સદુમાતાની પોળ ખાતે એકઠા થાય છે. આ પરંપરા પાછળ શ્રી સદુમાતાનું બલિદાન અને મરાઠી સુબાની ભ્રષ્ટ શાસન વિરુદ્ધની લડતની ઐતિહાસિક કથા જોડાયેલી છે.</p>
<h4 dir="auto">સદુમાતાની પરંપરા: બલિદાનની ગાથા</h4>
<p dir="auto">વિક્રમ સંવત 1872 (સન 1816)ના ભાદરવા વદ બીજના રોજ શ્રી સદુમા, જે સિદ્ધપુરના કલ્યાણી કુટુંબના બારોટ હરિસીંગની દીકરી અને શાહપુર મોટા ભાટવાડાના રાવ હરિસીંગજી જેસીંગજીની પત્ની હતાં, તેમણે સતી થઈને બલિદાન આપ્યું હતું. તે સમયે અમદાવાદમાં મરાઠી ગાયકવાડી સુબાનું શાસન હતું, જે સ્ત્રીઓનું શોષણ કરતું હતું. સુબાના ચાડિયાઓ દરેક મહોલ્લામાં ફરીને સુંદર દીકરીઓ અને વહુઓની ચાડી કરતા અને તેમનું શોષણ કરવામાં આવતું. આ શોષણથી ત્રસ્ત પ્રજા ઘરની લાજ બચાવવા ચૂપચાપ દુઃખ સહન કરતી.</p>
<p dir="auto">એક દિવસ ચાડિયાઓએ બારોટ હરિસીંગને કચેરી બોલાવવાનું ફરમાન કર્યું, જેનો હેતુ સદુમા પર ખોટું સંકટ લાવવાનો હતો. આ શોષણ સહન ન થતાં સદુમાએ ચોસઠ જોગણી માતાઓ અને અન્ય દેવીઓ જેવી કે હિંગળાજ મા, ચામુંડા મા, બહુચરાજી મા, અંબિકા મા, ખોડીયાર મા વગેરેનું આહ્વાન કર્યું. તેમની શક્તિથી સદુમાએ ચંડિકા રૂપ ધારણ કરી, પોતાની દીકરી અજુબાનું હાથીના મસ્તક પર બલિદાન આપ્યું. ત્યારબાદ, પોતે પણ હરિસીંગને તલવારથી મસ્તકછેદન કરવા કહ્યું. ઘા આડો ઉતરતાં ભાણેજે બીજો ઘા કરી મસ્તક જુદું કર્યું, જેને વસ્ત્રમાં બાંધવામાં આવ્યું.</p>
<h4 dir="auto">ચમત્કાર અને સમાજનું બલિદાન</h4>
<p dir="auto">આ બલિદાન બાદ સદુમાતાનું શવ આંબલાના વૃક્ષની ડાળે લટકાવવામાં આવ્યું, જે રક્ત નીતરતાં ફૂલોનો ઢગલો બની ગયું. આ ચમત્કારે પ્રજાને એકજૂટ કરી, અને પટેલ, શેઠ, મહાજન, ઘાંચી, લુહાર, સુથાર, રાજપૂત, ઠાકોર, ભીલ, સાધુ સહિતના સમાજોએ ચાડિયાઓ અને સુબા વિરુદ્ધ યુદ્ધ કરીને તેમનો નાશ કર્યો. ઓત્તમ ચાડિયાને અપમાનજનક સજા આપવામાં આવી, જેમાં મુંડન કરીને મોઢે કાળી મેસ ચોપડવામાં આવી.</p>
<p dir="auto">આ ઘટનાએ સદુમાતાને દેવી તરીકે સ્થાપિત કરી. વિક્રમ સંવત 1803માં નગરશેઠ હોર્ડિગ હેમાભાઈ શ્રેષ્ઠીઓએ ભાટવાડામાં તુલસી ક્યારો અને ડેરું બનાવ્યું, જે આજે સદુમાતાનું મંદિર તરીકે પૂજાય છે.</p>
<h4 dir="auto">સ્ત્રીનો વેશ: બાધા અને ભક્તિ</h4>
<p dir="auto">આ બલિદાનની યાદમાં બારોટ સમાજ સદુમાતાને સાક્ષાત દેવી માનીને બાધા રાખે છે. આ બાધા એક, ત્રણ, પાંચ કે સાત વર્ષ સુધી પૂર્ણ થાય ત્યારે પુરુષો આઠમના નોરતે સ્ત્રીનો વેશ ધારણ કરી ગરબે રમે છે, જે સદુમાતાના બલિદાન અને સ્ત્રીઓની રક્ષા માટેની ભક્તિનું પ્રતીક છે. આ ગરબા ચણિયા-ચોળી, આભૂષણો અને પરંપરાગત પોશાકમાં રમાય છે, જે દર્શકો માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે.</p>
<h4 dir="auto">આજે પણ જીવંત પરંપરા</h4>
<p dir="auto">આજે પણ સદુમાતાની પોળમાં નવરાત્રિ દરમિયાન આ પરંપરા ખૂબ ધામધૂમથી ઉજવાય છે. એક સમયે માત્ર સ્થાનિક લોકો આ ગરબા જોવા આવતા હતા, પરંતુ હવે યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સિટીના દરજ્જા સાથે અમદાવાદની આ પરંપરા વિદેશી પ્રવાસીઓને પણ આકર્ષે છે. સોશિયલ મીડિયા પર આ ગરબાની તસવીરો અને વીડિયો વાયરલ થાય છે, જેમાં પુરુષોના સ્ત્રી વેશમાં નૃત્યની ઝલક વૈશ્વિક દર્શકો સુધી પહોંચે છે.</p>
<p dir="auto">સ્થાનિક બારોટ સમાજના સભ્ય રાજેશભાઈ બારોટે જણાવ્યું, &ldquo;આ પરંપરા અમારા સમાજની શાન છે. સદુમાતાના બલિદાને યાદ કરીને અમે આજે પણ ભક્તિભાવથી ગરબે રમીએ છીએ. આ નૃત્ય માત્ર મનોરંજન નથી, પરંતુ અમારા ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિનું પ્રતિબિંબ છે.&rdquo;</p>
<h4 dir="auto">સાંસ્કૃતિક મહત્ત્વ અને ભવિષ્ય</h4>
<p dir="auto">અમદાવાદની આ પરંપરા ગુજરાતના સાંસ્કૃતિક વારસાનો અભિન્ન ભાગ છે. યુનેસ્કોના હેરિટેજ દરજ્જા સાથે, સદુમાતાની પોળના ગરબા ગુજરાતની લોકકળા અને ભક્તિનું અનોખું ઉદાહરણ છે. જોકે, શહેરીકરણ અને આધુનિકીકરણને કારણે અમદાવાદની અન્ય પોળોમાં શેરી ગરબા ઘટી રહ્યા છે. સદુમાતાની પોળની આ પરંપરા બારોટ સમાજની એકતા અને ભક્તિના કારણે આજે પણ જીવંત છે, પરંતુ તેને સરકારી અને સામાજિક સમર્થનની જરૂર છે.</p>
<p dir="auto">સદુમાતાની આ પરંપરા નવરાત્રિને માત્ર નૃત્યનો તહેવાર નહીં, પરંતુ બલિદાન, ભક્તિ અને સમાજની એકતાનું પ્રતીક બનાવે છે. આગામી નવરાત્રિમાં આ અનોખા ગરબાનો આનંદ માણવા સદુમાતાની પોળની મુલાકાત લેવી એ દરેક ગુજરાતી માટે ગૌરવની વાત છે.</p>

સદુમાતાની પોળમાં આઠમના નોરતે પુરુષો સ્ત્રીનો વેશ ધારણ કરી ગરબે ઘૂમે છે

September 30, 2025 | 20:56 IST