ગણેશ ચતુર્થી 2025: 27 ઓગસ્ટથી ગણેશોત્સવનો પ્રારંભ, ઇકો-ફ્રેન્ડલી મૂર્તિઓનો ટ્રેન્ડ, લોકમાન્ય તિલકની વારસો અને પૂજા-મૂર્તિ સંબંધિત વિગતો
ભાદરવા માસના શુક્લ પક્ષની ચતુર્થીએ ઉજવાતો ગણેશ ચતુર્થીનો તહેવાર આ વર્ષે 27 ઓગસ્ટ, 2025 બુધવારથી શરૂ થઈ રહ્યો છે. આ દિવસે ભગવાન ગણેશનો જન્મોત્સવ દેશભરમાં ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવશે. ગણેશજીને વિઘ્નહર્તા, બુદ્ધિ અને સમૃદ્ધિના દેવ તરીકે પૂજવામાં આવે છે, અને આ તહેવાર દસ દિવસ સુધી ચાલે છે, જે અનંત ચતુર્દશીના દિવસે (6 સપ્ટેમ્બર, 2025) મૂર્તિ વિસર્જન સાથે સમાપ્ત થાય છે. આ વર્ષે ગણેશોત્સવમાં ઇકો-ફ્રેન્ડલી મૂર્તિઓનો ટ્રેન્ડ વધુ જોર પકડી રહ્યો છે, જે પર્યાવરણને અનુકૂળ હોવાની સાથે ધાર્મિક મહત્વ પણ ધરાવે છે. અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન (AMC) જેવી સંસ્થાઓ આ ટ્રેન્ડને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે, જેથી ભક્તિ અને પર્યાવરણ સુરક્ષાનું અનોખું સંગમ જોવા મળી રહ્યું છે.
<video style="display: table; margin-left: auto; margin-right: auto;" controls="controls" width="300" height="150">
<source src="https://ibp-benefits.s3.ap-south-1.amazonaws.com/prod/news/uploads/videos/1756030285554_Ganesh_Chaturthi_2025____ganpati__ganpatibappamorya__aagaman__ganeshchaturthi__minivlog__ganeshc.mp4.mp4" type="video/mp4"></video>
<h3>ગણેશ ચતુર્થીની શરૂઆતનો ઇતિહાસ અને લોકમાન્ય તિલકની વારસો</h3>
<video style="display: table; margin-left: auto; margin-right: auto;" controls="controls" width="300" height="150">
<source src="https://ibp-benefits.s3.ap-south-1.amazonaws.com/prod/news/uploads/videos/1756033563747_WhatsApp_Video_2025-08-24_at_16.20.35_d79ef969.mp4.mp4" type="video/mp4"></video>
<h3> ગણેશ ચતુર્થીનો તહેવાર ભારતમાં સદીઓથી ઉજવાય છે, પરંતુ તેને આધુનિક સ્વરૂપમાં લોકપ્રિય અને સામુહિક પર્વ તરીકે બનાવવાનો શ્રેય લોકમાન્ય બાલ ગંગાધર તિલકને જાય છે. તિલક, જેમને 'લોકમાન્ય'નું બિરુદ મળ્યું હતું, એક પ્રખર રાષ્ટ્રવાદી, અધ્યાપક અને આઝાદીના સંગ્રામી હતા. તેઓનો જન્મ 23 જુલાઈ, 1856માં મહારાષ્ટ્રના રત્નાગિરીમાં થયો હતો અને તેઓએ બ્રિટિશ શાસન વિરુદ્ધની લડાઈમાં મહત્વનું યોગદાન આપ્યું. તિલકે 'સ્વરાજ મારો જન્મસિદ્ધ અધિકાર છે અને હું તેને પામીશ જ' જેવા નારા આપીને ભારતીયોમાં રાષ્ટ્રીય જાગૃતિ જગાવી.&nbsp;</h3>
1893માં, ભારતની આઝાદીની લડાઈ દરમિયાન, તિલકે ગણેશોત્સવને એક સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક પર્વ તરીકે ઉજવવાની શરૂઆત કરી. તેમણે પુણેમાં પ્રથમ જાહેર ગણેશોત્સવનું આયોજન કર્યું, જેનો હેતુ ફક્ત ધાર્મિક નહીં, પરંતુ રાજકીય અને સામાજિક હતો. બ્રિટિશ શાસકોએ ભારતીયોને વિભાજિત કરવા માટે 'ડિવાઈડ એન્ડ રૂલ'ની નીતિ અપનાવી હતી, ત્યારે તિલકે આ તહેવાર દ્વારા હિન્દુ-મુસ્લિમ અને વિવિધ જાતિઓના લોકોને એક મંચ પર લાવીને એકતા અને રાષ્ટ્રીય ભાવના જગાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. તેઓએ 'કેસરી' અને 'મરાઠા' જેવા અખબારો દ્વારા આ તહેવારનો પ્રચાર કર્યો અને તેને સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામનું માધ્યમ બનાવ્યું. તિલકના પ્રયાસોથી ગણેશોત્સવ મહારાષ્ટ્રમાંથી ગુજરાત, કર્ણાટક અને અન્ય રાજ્યોમાં ફેલાયો. તેઓનું અવસાન 1 ઓગસ્ટ, 1920માં થયું, પરંતુ તેમની વારસો આજે પણ જીવંત છે. આજે આ પર્વ ભારતભરમાં અને વિદેશોમાં પણ ઉત્સાહથી મનાવવામાં આવે છે, જેમાં ભવ્ય પંડાલો, સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો, નૃત્ય અને સંગીતનું અનોખું સંગમ જોવા મળે છે.
<h3>ઇકો-ફ્રેન્ડલી મૂર્તિઓનો ટ્રેન્ડ અને વિગતો</h3>
<h3> આ વર્ષે ગણેશ ચતુર્થીમાં માટી અને ગોબરથી બનેલી ઇકો-ફ્રેન્ડલી મૂર્તિઓની માંગમાં નોંધપાત્ર વધારો જોવા મળ્યો છે. પરંપરાગત પ્લાસ્ટર ઓફ પેરિસ (PoP)ની મૂર્તિઓ પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડે છે, કારણ કે તે પાણીમાં ઓગળતી નથી અને નદીઓ તેમજ સમુદ્રમાં પ્રદૂષણ વધારે છે. આ સમસ્યાને ધ્યાનમાં રાખીને, ગુજરાતના અમદાવાદના ગુલબાઈ ટેકરા, લાલ દરવાજા, રામોલ અને મણિનગર જેવા વિસ્તારોમાં કારીગરો માટી અને ગોબરથી બનેલી ગણેશ મૂર્તિઓ બનાવી રહ્યા છે. આ મૂર્તિઓ ન માત્ર પર્યાવરણને અનુકૂળ છે, પરંતુ વિસર્જન પછી ઘરના ગમલામાં કે ખેતરમાં ખાતર તરીકે પણ ઉપયોગી થઈ શકે છે. ગુલબાઈ ટેકરાના બાવરી સમાજના કારીગર ગણેશભાઈ જણાવે છે, &ldquo;અમે પેઢી દર પેઢી માટીની મૂર્તિઓ બનાવીએ છીએ. આ મૂર્તિઓ નાજુક હોવા છતાં પર્યાવરણ માટે શ્રેષ્ઠ છે અને ઘરે સરળતાથી વિસર્જન કરી શકાય છે.&rdquo;</h3>
માટીની મૂર્તિઓની વિગતો:
 - સામગ્રી: શુદ્ધ કુદરતી માટીમાંથી બનેલી, 100% બાયોડિગ્રેડેબલ. - લાભ: પાણીમાં ઝડપથી ઓગળે છે, ઝેરી રસાયણો છોડતી નથી, વિસર્જન પછી ખાતર બને છે. - ડિઝાઇન અને ઉપલબ્ધતા: 1 થી 1.5 ફૂટના કદમાં, કુદરતી રંગો સાથે; અમદાવાદના બજારોમાં સરળતાથી મળે છે.
ગોબરની મૂર્તિઓની વિગતો: - સામગ્રી: ગાયના ગોબર અને માટીના મિશ્રણથી બનેલી, પવિત્ર અને બાયોડિગ્રેડેબલ. - લાભ: ધાર્મિક શુદ્ધિકરણનું પ્રતીક, પર્યાવરણને કોઈ નુકસાન વિના ઓગળે છે. - ડિઝાઇન અને ઉપલબ્ધતા: આકર્ષક અને નાજુક, ઓનલાઇન અને સ્થાનિક બજારોમાં ઉપલબ્ધ; સુરત અને વડોદરામાં વધુ લોકપ્રિય.
<h3>AMCની પહેલ અને જાગૃતિ અભિયાન</h3>
<h3> અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન (AMC) ગણેશોત્સવને ઇકો-ફ્રેન્ડલી બનાવવા માટે વર્ષોથી પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. 2025માં AMCએ નીચે મુજબની પહેલો કરી છે - જાગૃતિ અભિયાન: બેનરો, હોર્ડિંગ્સ, સોશિયલ મીડિયા (ઇન્સ્ટાગ્રામ, ફેસબુક) અને અખબારોમાં જાહેરાતો; નારો જેમ કે &ldquo;ગણપતિ બાપ્પાને શુદ્ધ ભક્તિ, શુદ્ધ પર્યાવરણ!&rdquo; - તાલીમ વર્કશોપ: કારીગરોને માટી-ગોબરની મૂર્તિઓ બનાવવાની તાલીમ, કુદરતી રંગોનો ઉપયોગ શીખવવો. - વિસર્જન વ્યવસ્થા: સાબરમતી નદી, કાંકરિયા તળાવ પર ખાસ વ્યવસ્થા; ઘરે વિસર્જન માટે ડબ્બા અને ટાંકીઓ પૂરી પાડવી. - ખાસ બજારો: ગુલબાઈ ટેકરા અને લાલ દરવાજામાં ઇકો-ફ્રેન્ડલી મૂર્તિઓના વેચાણ માટે બજારો ગોઠવવા. AMCના અધિકારી જણાવે છે, &ldquo;સાબરમતી નદીને પ્રદૂષણથી બચાવવા ઇકો-ફ્રેન્ડલી મૂર્તિઓ અપનાવવી જરૂરી છે.&rdquo;</h3>
<h3>ગણેશજીની મૂર્તિ સંબંધિત મહત્વની વાતો અને વાસ્તુ ટિપ્સ</h3>
<h3> વાસ્તુશાસ્ત્ર અનુસાર, ગણેશજીની મૂર્તિ પસંદ કરતી વખતે કેટલીક વાતોનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે: 1. મુદ્રા: લલિતાસન (બેઠેલી) મુદ્રા ઘર માટે શુભ છે, જે સુખ, શાંતિ અને સમૃદ્ધિ લાવે છે. 2. સૂંઢની દિશા: ડાબી સૂંઢવાળી મૂર્તિ ઘરેલું પૂજા માટે આદર્શ છે, જે સકારાત્મક ઉર્જા અને ઇચ્છા પૂર્ણ કરે છે; જમણી સૂંઢ મંદિરો માટે યોગ્ય. 3. રંગ અને હાથ: સફેદ (શાંતિ) કે સિંદૂર (ઉર્જા) રંગ શુભ; ચાર હાથમાં મોદક, પાશ, અંકુશ અને આશીર્વાદની મુદ્રા હોવી જોઈએ. 4. દિશા અને કદ: મુખ ઉત્તર કે ઉત્તર-પૂર્વ તરફ; 1 થી 1.5 ફૂટનું કદ સરળ સ્થાપન માટે યોગ્ય. 5. ચંદ્ર દર્શન: 26 ઓગસ્ટે બપોરે 1:54 થી રાત્રે 8:29 સુધી ચંદ્ર દર્શન વર્જિત છે. 6. વિસર્જન: 6 સપ્ટેમ્બરે અનંત ચતુર્દશીએ ભાવપૂર્ણ વિદાય સાથે.</h3>
<h3>ગણેશ પૂજા પદ્ધતિ: ઝડપથી સફળતા મેળવવાની વિધિ</h3>
<h3> ગણેશ ચતુર્થીની પૂજા માટે શુભ મુહૂર્ત અને વિધિનું પાલન કરવું જરૂરી છે. આ વર્ષે 27 ઓગસ્ટે સવારે 11:05 થી બપોરે 1:40 સુધી મધ્યાહન સમય શ્રેષ્ઠ છે. વિધિ નીચે મુજબ છે: 1. પૂજા સ્થળ તૈયારી: સ્થળને ગંગાજળથી શુદ્ધ કરો, રંગોળી અને ફૂલોથી સજાવો; લાકડાના પાટલા પર લાલ/પીળું કપડું પાથરો. 2. સ્થાપના: ઈશાન ખૂણે (ઉત્તર-પૂર્વ) સ્થાપિત કરો, મુખ ઉત્તર તરફ. 3. સંકલ્પ: પાણી, ફૂલો અને ચોખા લઈ પૂજા-ઉપવાસનો સંકલ્પ. 4. આહ્વાન: &lsquo;ૐ ગણ ગણપતયે નમઃ&rsquo; મંત્રનો જાપ. 5. સ્નાન: પાણી, પંચામૃત અને શુદ્ધ જળથી સ્નાન. 6. અર્પણ: વસ્ત્રો, ઘરેણાં, દૂર્વા, લાલ ફૂલો, સિંદૂર, મોદક અને 21 લાડુ. 7. આરતી: પરિવાર સાથે આરતી અને પ્રાર્થના. 8. સેવા: દસ દિવસ સવાર-સાંજ આરતી, સાત્વિક ભોજન અને સ્વચ્છતા.</h3>
&nbsp;ગણેશોત્સવનું સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક મહત્વ
 ગણેશ ચતુર્થી માત્ર ધાર્મિક પર્વ નથી, પરંતુ તે સમાજને જોડવાનું અને સાંસ્કૃતિક ઉત્સાહ જગાવવાનું માધ્યમ છે. તિલકની વારસોને અનુસરીને આજે આ તહેવાર નવી શરૂઆત, જ્ઞાન અને વિઘ્નોના નાશનું પ્રતીક બન્યો છે. નૃત્ય, સંગીત અને સામાજિક કાર્યક્રમો દ્વારા લોકો એકબીજા સાથે જોડાય છે, જે રાષ્ટ્રીય એકતાને મજબૂત કરે છે.
આ ગણેશ ચતુર્થીએ, ઇકો-ફ્રેન્ડલી મૂર્તિઓ અપનાવીને પર્યાવરણની સુરક્ષા સાથે ભગવાન ગણેશની ભક્તિ કરો. AMCની પહેલને સમર્થન આપીને નદીઓને પ્રદૂષણથી બચાવો અને ઘરમાં સુખ-શાંતિનો સંચાર કરો. ગણપતિ બાપ્પા મોરિયા!

ઇકો-ફ્રેન્ડલી મૂર્તિઓનો ટ્રેન્ડ, લોકમાન્ય તિલકની વારસો

August 24, 2025 | 21:38 IST