<p dir="auto">વિશ્વનું સૌથી ઊંચું શિખર માઉન્ટ એવરેસ્ટ દરેકના મનમાં રોમાંચ જગાવે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આ મહાકાય પર્વતની ઊંચાઈ સૌથી પહેલા એક ભારતીય ગણિતશાસ્ત્રી રાધાનાથ સિકદરે માપી હતી? જોકે, ઈતિહાસના પાનાંઓમાં તેમનું નામ ગુમ થઈ ગયું, અને શ્રેય બ્રિટિશ સર્વેયર જનરલ જ્યોર્જ એવરેસ્ટને આપવામાં આવ્યું. આ વિડંબનાપૂર્ણ કથા રાધાનાથ સિકદરની અસાધારણ પ્રતિભા અને ઔપનિવેશિક યુગની અન્યાયી વ્યવસ્થાને ઉજાગર કરે છે.</p>
<h4 dir="auto">રાધાનાથ સિકદર: ગણિતના નિપુણ જાદુગર</h4>
<p dir="auto">રાધાનાથ સિકદરનો જન્મ 5 ઓક્ટોબર 1813ના રોજ કલકત્તામાં એક સાધારણ બંગાળી પરિવારમાં થયો હતો. ગણિત અને વિજ્ઞાનમાં તેમની અસાધારણ પ્રતિભાએ હિન્દુ કોલેજના પ્રોફેસર જોન ટાઈટલરનું ધ્યાન ખેંચ્યું. ટાઈટલરે સિકદરને તેમની તાલીમ હેઠળ લીધા, કારણ કે તેમનું મગજ જટિલ ગણતરીઓ અને સમસ્યાઓ ઉકેલવા માટે જન્મ્યું હતું. 1831માં, માત્ર 18 વર્ષની ઉંમરે, સિકદર &lsquo;ગ્રેટ ટ્રિગોનોમેટ્રિકલ સર્વે&rsquo; (જીટીએસ)માં ગણિતશાસ્ત્રી તરીકે જોડાયા, જે ભારતીય ઉપખંડનો નકશો બનાવવાનો બ્રિટિશ પ્રોજેક્ટ હતો. તેમનો પગાર હતો મહિને ફક્ત 30 રૂપિયા!</p>
<h4 dir="auto">&lsquo;પીક XV&rsquo;ની શોધ: સિકદરની ઐતિહાસિક ગણતરી</h4>
<p dir="auto">1852માં, સિકદરે હિમાલયના શિખરોના અવલોકનોનું વિશ્લેષણ કર્યું. તે સમયે કાંચનજંઘાને વિશ્વનું સૌથી ઊંચું શિખર માનવામાં આવતું હતું. પરંતુ સિકદરે ત્રિકોણમિતિના સિદ્ધાંતો અને વિવિધ સ્થળોએથી લીધેલા અવલોકનોના આધારે નક્કી કર્યું કે &lsquo;પીક XV&rsquo; નામનું શિખર સૌથી ઊંચું છે. તેમણે તેની ઊંચાઈ 29,002 ફીટ ગણી, જે આધુનિક માપદંડો (29,032 ફીટ)ની ખૂબ નજીક હતી. 1856માં, તેમની ગણતરીઓના આધારે &lsquo;પીક XV&rsquo;ને વિશ્વનું સર્વોચ્ચ શિખર જાહેર કરાયું, જે એક સદી સુધી માન્ય રહ્યું.</p>
<h4 dir="auto">શા માટે શ્રેય જ્યોર્જ એવરેસ્ટને?</h4>
<p dir="auto">જોકે સિકદરે આ ઐતિહાસિક શોધ કરી, &lsquo;પીક XV&rsquo;નું નામ 1865માં &lsquo;રોયલ જિયોગ્રાફિકલ સોસાયટી&rsquo;એ બદલીને &lsquo;માઉન્ટ એવરેસ્ટ&rsquo; કરી દીધું, જે ભારતના પૂર્વ સર્વેયર જનરલ સર જ્યોર્જ એવરેસ્ટ (1830-1843)ના સન્માનમાં રાખવામાં આવ્યું. આ વિડંબના એ છે કે જ્યોર્જ એવરેસ્ટે આ શિખરને ક્યારેય જોયું નહોતું અને તેઓ આ નામકરણના વિરોધમાં હતા. તેમણે દલીલ કરી હતી કે પર્વતોના નામ સ્થાનિક ભારતીય નામો પરથી રાખવા જોઈએ, જેમ કે &lsquo;સાગરમાથા&rsquo; (નેપાળ) અથવા &lsquo;ચોમોલુંગમા&rsquo; (તિબેટ). પરંતુ બ્રિટિશ ઔપનિવેશિક સત્તાના પ્રભાવે આ નિર્ણય લેવડાવ્યો, અને સિકદરનું યોગદાન દબાઈ ગયું.</p>
<h4 dir="auto">ઔપનિવેશિક યુગનો અન્યાય</h4>
<p dir="auto">સિકદરને શ્રેય ન મળવા પાછળ ઔપનિવેશિક વ્યવસ્થા મુખ્ય કારણ હતી. તે સમયે ભારતીયોને બૌદ્ધિક કાર્યોમાં નીચું ગણવામાં આવતું હતું, અને બ્રિટિશ અધિકારીઓને જ શ્રેય આપવાની પ્રથા હતી. સિકદરની ગણતરીઓ અને વૈજ્ઞાનિક નિપુણતા હોવા છતાં, તેમનું નામ જીટીએસના રિપોર્ટ્સમાં નોંધાયું નહીં. ઉપરાંત, તેમની સ્વતંત્ર વિચારસરણી અને બ્રિટિશ વહીવટ સામે પ્રશ્નો ઉઠાવવાની હિંમતે તેમને અધિકારીઓની નારાજગીનો ભોગ બનાવ્યો.</p>
<h4 dir="auto">રાધાનાથ સિકદરનો વારસો</h4>
<p dir="auto">આજે, રાધાનાથ સિકદરની શોધનો ઉલ્લેખ ધીમે-ધીમે ઈતિહાસમાં સ્થાન મેળવી રહ્યો છે. તેમની ગણિતની નિપુણતા અને હિમાલયના સૌથી ઊંચા શિખરની ઊંચાઈ નક્કી કરવાનું યોગદાન ભારતની વૈજ્ઞાનિક ગૌરવગાથાનો ભાગ છે. પરંતુ, ઔપનિવેશિક યુગની માનસિકતાએ તેમના નામને ન્યાય આપ્યો નથી. આ કથા આપણને યાદ અપાવે છે કે ઈતિહાસના ઘણા હીરો ગુમનામ રહી જાય છે, પરંતુ તેમનું યોગદાન આજે પણ પ્રેરણા આપે છે.</p>
<p dir="auto"><strong><em>આ એક ઐતિહાસિક વાર્તા છે, જે ભારતીય પ્રતિભાને ઉજાગર કરે છે. અપડેટ્સ માટે જોડાયેલા રહો.</em></strong></p>

ભારતીયએ માપી માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ

માઉન્ટ એવરેસ્ટની ઊંચાઈ સૌથી પહેલા ભારતીય રાધાનાથ સિકદરે માપી

October 12, 2025 | 23:48 IST