દિલ્હીનું વાયુ પ્રદૂષણ ઘટાડવા માટે સરકાર દ્વારા જાહેર કરાયેલો મહત્ત્વાકાંક્ષી આર્ટિફિશિયલ વરસાદ લાવવાનો પ્રયોગ સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ રહ્યો છે. આ પ્રયાસમાં લાખો રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હોવા છતાં, દિલ્હીમાં એક ટીપું પણ વરસાદ પડ્યો નથી. સરકારે દિલ્હીના ગંભીર શિયાળુ પ્રદૂષણ સામે લડવા માટે IIT કાનપુરના વૈજ્ઞાનિકો સાથે મળીને ક્લાઉડ સીડિંગ&nbsp;દ્વારા વરસાદ લાવવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું હતું, પરંતુ પ્રતિકૂળ હવામાનને કારણે આ ટ્રાયલ્સ મોટાભાગે નિષ્ફળ સાબિત થઈ છે.
₹3.2&nbsp;કરોડની યોજના પર પાણી!
દિલ્હી સરકારે આ પાયલોટ પ્રોગ્રામ માટે લગભગ ₹3.2 કરોડનું બજેટ મંજૂર કર્યું હતું. યોજના મુજબ, વિમાનમાં સિલ્વર આયોડાઇડ&nbsp;અને સોડિયમ ક્લોરાઇડ&nbsp;જેવા કણો વાદળોમાં dispers કરવાના હતા, જેથી ઘનીકરણ અને વરસાદની પ્રક્રિયા શરૂ થાય. અધિકારીઓને આશા હતી કે આ પ્રેરિત વરસાદ ધૂળ અને particulate matter (PM2.5 અને PM10)ને નીચે બેસાડી દેશે અને ઝેરી ધુમ્મસમાંથી થોડી રાહત મળશે. જોકે, આ ટ્રાયલ સફળ થઈ ન હતી.
ટ્રાયલ નિષ્ફળતાનું કારણ
28 ઓક્ટોબર, 2025ના રોજ IIT કાનપુરના વાતાવરણીય વૈજ્ઞાનિકોની દેખરેખ હેઠળ ટ્રાયલ્સ હાથ ધરવામાં આવી હતી. વિમાનોએ સફળતાપૂર્વક ઉડાન ભરી અને સીડિંગના પ્રયાસો પણ થયા, પરંતુ દિલ્હીમાં માપી શકાય તેવો વરસાદ નોંધાયો નથી. નિષ્ણાતોએ સ્પષ્ટતા કરી કે લક્ષિત વાદળોમાં માત્ર 10-20 ટકા જેટલો જ ભેજ હતો, જે વરસાદ ઉત્પન્ન કરવા માટે જરૂરી 50-60 ટકા ભેજ કરતાં ઘણો ઓછો છે. પૂરતી ભેજની ગેરહાજરીમાં, રાસાયણિક કણો વરસાદ શરૂ કરાવી શક્યા નહીં. 
પરિણામે, એર ક્વોલિટી ઇન્ડેક્સ (AQI) ટ્રાયલ પછી પણ &lsquo;poor&rsquo; અને &lsquo;very poor&rsquo; ની વચ્ચે જ રહ્યો.
વિપક્ષનો આક્રોશ: 'પ્રચારનો સ્ટંટ'
બનાવટી વરસાદનો પ્રયોગ નિષ્ફળ જતાં વિપક્ષી પાર્ટી આમ આદમી પાર્ટી (AAP) એ સરકાર પર આકરા પ્રહારો કર્યા છે. AAP નેતાઓએ આ સમગ્ર અભિયાનને 'જાહેર પ્રચારનો સ્ટંટ' ગણાવ્યો છે અને આક્ષેપ કર્યો છે કે સરકારે જાહેર કરવેરાના નાણાંનો વ્યય કર્યો છે. વિપક્ષે એવો પણ સવાલ ઉઠાવ્યો છે કે જ્યારે કેન્દ્રીય સંસ્થાઓએ પણ દિલ્હીના શિયાળુ વાતાવરણને ક્લાઉડ સીડિંગ માટે બિન-અનુકૂળ ગણાવ્યું હતું, તો પછી આ મોંઘો પ્રયોગ શા માટે કરવામાં આવ્યો?
વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગ, કાયમી ઉકેલ નહીં
હવામાનશાસ્ત્રીઓએ પહેલાથી જ ચેતવણી આપી હતી કે ક્લાઉડ સીડિંગ સંપૂર્ણપણે કુદરતી હવામાન પરિસ્થિતિઓ પર નિર્ભર છે. નિષ્ણાતોના મતે, આ પ્રયોગ 'વૈજ્ઞાનિક રીતે માન્ય પણ વ્યવહારિક રીતે અસફળ' રહ્યો છે. પર્યાવરણ નિષ્ણાતોએ સરકારના પ્રયાસોને આવકાર્યા છે, પરંતુ ભારપૂર્વક જણાવ્યું છે કે આર્ટિફિશિયલ રેઇન એક કાયમી ઉકેલ નથી. પ્રદૂષણ નિયંત્રણ માટેના સંશોધક એ. રવીન્દ્રએ કહ્યું, "વાસ્તવિક સુધારો ત્યારે જ આવશે જ્યારે આપણે પ્રદૂષણના મૂળ સ્ત્રોતો જેવા કે વાહનોનો ધુમાડો, ઔદ્યોગિક ઉત્સર્જન, બાંધકામની ધૂળ અને પરાળ સળગાવવાનું&nbsp;બંધ કરીશું."
ભવિષ્યની યોજના
અધિકારીઓએ જણાવ્યું છે કે આ ટ્રાયલ્સમાંથી મળેલા ડેટાનો ઉપયોગ IIT કાનપુર અને દિલ્હી સરકાર ભવિષ્યના મોડેલને સુધારવા માટે કરશે. જો વાદળની સ્થિતિમાં સુધારો થશે, તો વર્ષના અંતે વધુ એક રાઉન્ડનો પ્રયાસ થઈ શકે છે. જોકે, આ નિષ્ફળતા એ વાતને રેખાંકિત કરે છે કે ગંભીર વાયુ પ્રદૂષણનો મુકાબલો કરવા માટે ટેક્નોલોજી-આધારિત ત્વરિત ઉકેલોની મર્યાદાઓ છે.

દિલ્હીમાં 'Artificial Rain'નો પ્લાન નિષ્ફળ ગયો

વાતાવરણમાં ભેજ ઓછો પડ્યો, આર્ટિફિશિયલ રેઇનનો ₹3.2 કરોડનો ખર્ચ માથે પડ્યો.

October 30, 2025 | 20:37 IST