શીતળા સાતમ, જે ગુજરાત અને ભારતના અન્ય ભાગોમાં ઉજવવામાં આવે છે, તે એક એવો તહેવાર છે જ્યાં એક દિવસ પહેલા રાંધેલું ઠંડું ભોજન જ ખાવાનો રિવાજ છે. આ પરંપરા વર્ષોથી ચાલી આવે છે અને તેની મૂળ માત્ર ધાર્મિક માન્યતાઓમાં જ નહીં, પરંતુ પ્રાચીન આરોગ્ય અને કુદરતી ઋતુ-પરિવર્તન સાથે સંબંધિત સમજમાં પણ રહેલા છે. શીતળા માતાની પૂજા કરીને, જેમના નામનો અર્થ જ 'ઠંડક' છે, ભક્તો શરીરને રોગોથી બચાવવા અને સ્વસ્થ રાખવા માટે આશીર્વાદ માંગે છે.
આ પ્રથા પાછળના ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક કારણો પણ ખૂબ જ ઊંડા છે. શીતળા માતાને રોગોથી રક્ષણ આપનાર દેવી તરીકે પૂજવામાં આવે છે, ખાસ કરીને શીતળા, અછબડા અને અન્ય તાવ જેવી બીમારીઓથી. આ દિવસે અગ્નિનો ઉપયોગ ન કરવા પાછળનો હેતુ દેવી પ્રત્યે આદર દર્શાવવાનો અને તેમની 'શીતળ' શક્તિનું સન્માન કરવાનો છે.&nbsp;
શીતળા સાતમ સામાન્ય રીતે ચોમાસાની શરૂઆત અથવા ઋતુ પરિવર્તનના સમયે આવે છે, જ્યારે શરીર વધુ સંવેદનશીલ હોય છે. આ સમયગાળામાં ઠંડુ અને સાદું ભોજન ખાવાથી શરીરને આરામ મળે છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત થાય છે.
આરોગ્ય અને સ્વચ્છતાની દ્રષ્ટિએ પણ આ પ્રથાના અનેક ફાયદા છે. ઠંડુ અને તાજુ રાંધ્યા વગરનું ભોજન પાચનતંત્ર પર ઓછો ભાર નાખે છે. ખાસ કરીને ભેજવાળા અને ગરમ વાતાવરણમાં, આ પાચનક્રિયાને શાંત પાડે છે અને અપચા જેવી સમસ્યાઓથી બચાવે છે.
રાંધણ છઠ્ઠના દિવસે બનાવેલા ખોરાકને યોગ્ય રીતે સંગ્રહિત કરવામાં આવે તો તેમાં હળવા પ્રમાણમાં કુદરતી આથો આવે છે, જે પ્રોબાયોટિક બેક્ટેરિયા ઉત્પન્ન કરે છે. આ બેક્ટેરિયા આંતરડાના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારે છે. આ પ્રક્રિયાને એક પ્રકારનું "નેચરલ ઈમ્યુનાઈઝેશન" પણ કહી શકાય.
આ તહેવાર સામુદાયિકતા અને પારિવારિક બંધનોને પણ મજબૂત બનાવે છે. રાંધણ છઠ્ઠના દિવસે આખો પરિવાર સાથે મળીને ભોજન તૈયાર કરે છે અને બીજા દિવસે પડોશીઓ અને જરૂરિયાતમંદો સાથે વહેંચે છે. આ ભોજન પહેલા શીતળા માતાને ભોગ ધરાવવામાં આવે છે અને પછી ભક્તો દ્વારા ખાવામાં આવે છે. આ રીતે, શીતળા સાતમની પ્રથા માત્ર એક ધાર્મિક વિધિ નથી, પરંતુ પૂર્વજો દ્વારા અપનાવાયેલી એક બુદ્ધિશાળી આરોગ્ય પ્રણાલીનું પ્રતિબિંબ પણ છે.

શીતળા સાતમે ઠંડું ખાવાના ફાયદા

ઠંડુ ભોજન ખાવાની પરંપરા પાછળ ધાર્મિક માન્યતાઓ ઉપરાંત વૈજ્ઞાનિક કારણો પણ જોડાયેલા છે

August 15, 2025 | 18:55 IST