<p dir="auto">સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના ચોટીલા અને થાન વચ્ચે 36 કિલોમીટરના વિશાળ વિસ્તારમાં ફેલાયેલું માંડવ વન પ્રકૃતિ અને આધ્યાત્મિકતાનું અનોખું સંગમ છે. અજંતા-એલોરાની પ્રાચીન ગુફાઓની યાદ અપાવતી આ વનની ક્લાત્મક ગુફાઓમાં વર્ષો પહેલાં ઋષિ-મુનિઓ તપ કરતા હતા, જેને તપોભૂમિ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. અહીં એક લાખથી વધુ વૃક્ષો, અનેક મંદિરો અને મોટી સંખ્યામાં દીપડાઓ, ઝરખ, નીલગાય અને અન્ય વન્યજીવોનો વસવાટ છે. 20-25 વર્ષ પહેલાં ઘટાટોપ હતું આ વન આજે જાળવણીના અભાવે ઉજ્જડ લાગે છે, પરંતુ ચોમાસામાં સોળેકળાએ ખીલી ઉઠે છે. અગાઉ અહીં સિંહો પણ જોવા મળતા, જે આ વિસ્તારને વધુ રહસ્યમય બનાવે છે.</p>
<h4 dir="auto">તપોભૂમિનું અનોખું સ્વરૂપ: 1775 હેક્ટરમાં ફેલાયેલું માંડવ વન</h4>
<p dir="auto">સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના થાન તાલુકામાં 15થી 18 કિલોમીટરની અંદર 1775 હેક્ટર વિસ્તારમાં માંડવ વન આવેલું છે, જેમાં ભોયરા, પહાડો અને ક્લાત્મક ગુફાઓનું મિશ્રણ છે. આ વનને તપોભૂમિ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે વર્ષો પહેલાં અહીં ઋષિ-મુનિઓ તપસ્યા કરતા હતા. વર્ષો પહેલાં આ વિસ્તાર ઘટાટોપ હતો, પરંતુ જાળવણીના અભાવે હાલ ઉજ્જડ લાગે છે. જોકે, ચોમાસામાં વરસાદના કારણે તે સફેદ ફૂલો અને લીલુંપણથી ભરાઈ જાય છે, જે પ્રકૃતિનું અદ્ભુત ચિત્ર રજૂ કરે છે. વન વિભાગે અહીં અલગ-અલગ જગ્યાએ પાણીના પોઇન્ટ્સ મૂક્યા છે, જે વન્યજીવો માટે જીવનરેખા છે.</p>
<h4 dir="auto">એક લાખથી વધુ વૃક્ષો અને પુરાણી મંદિરો: વૃક્ષોની વૈવિધ્યતા</h4>
<p dir="auto">માંડવ વનની બોર્ડર પર બાંડિયા બેલી અવાલિયા ઠાકર, મુનિમુનિનું દેવળ, ઝરીયા મહાદેવ અને મંડપરા મહાદેવ જેવા પુરાતન મંદિરો આવેલા છે, જે આ વિસ્તારને આધ્યાત્મિક મહત્વ આપે છે. વનમાં એક લાખથી વધુ વૃક્ષો છે, જેમાં લીમડો, પીપળો, બોરડ, હરમો, ટીમરૂ, ધાવડું, ખજુરી, વડ, જાંબુ અને ખીજડો જેવા મુખ્ય વૃક્ષોનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત, ઔષધીય વનસ્પતિઓ જેમ કે વિકરો, મઢણ, મીંડડ અને ગોખરુ પણ મળે છે, જે આ વનને વૈજ્ઞાનિક અને આયુર્વેદિક મૂલ્ય આપે છે. આ વૃક્ષો અને વનસ્પતિઓ વન્યજીવો માટે આશ્રયસ્થાન છે.</p>
<h4 dir="auto">દીપડાઓનો વસવાટ અને વન્યજીવોની વૈવિધ્યતા: અગાઉ સિંહોની હાજરી</h4>
<p dir="auto">માંડવ વન વન્યજીવોનું મહત્ત્વનું કેન્દ્ર છે, જ્યાં દીપડા, નાર, શિયાળ, નીલગાય, જરખ, સસલા તથા અનેક પશુ-પક્ષીઓ વસવાટ કરે છે. વિડ વિસ્તારમાં મોટી સંખ્યામાં દીપડાઓ જોવા મળે છે, જે વનનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. વર્ષો પહેલાં અહીં સિંહો પણ રમતા-ખેલતા જોવા મળતા, પરંતુ સમય જતાં તેમની સંખ્યા ઘટી ગઈ છે. અત્યારે પણ ઝરખ અને જંગલી સુવર જેવા પ્રાણીઓની હાજરી વનને જંગલી રૂપ આપે છે. વન વિભાગના અધિકારીઓ કહે છે કે, આ વિસ્તારને વધુ જાળવણીથી તેને પ્રકૃતિ પ્રેમીઓ માટે આદર્શ પર્યટન સ્થળ બનાવી શકાય.</p>
<h4 dir="auto">જાળવણીની જરૂર: પ્રકૃતિ પ્રેમીઓ માટે આદર્શ સ્થળ</h4>
<p dir="auto">માંડવ વન જેવા વિસ્તારો ગુજરાતની પ્રકૃતિક વૈભવનું પ્રતીક છે, પરંતુ જાળવણીના અભાવે તેનું સૌંદર્ય ઝાંખતું જાય છે. વન વિભાગ અને સ્થાનિક સમુદાયના પ્રયાસોથી આને પર્યટન સ્થળ તરીકે વિકસાવી શકાય, જેમ કે નજીકના ભક્તિવન (2008માં ચોટીલા ખાતે નિર્માણ) જેવા સાંસ્કૃતિક વનો. પ્રકૃતિ પ્રેમીઓ અને તપસ્વીઓ માટે આ વન અનોખું આકર્ષણ છે &ndash; એકવાર મુલાકાત લો, તો તેની શાંતિ અને વન્યજીવોના દર્શન ક્યારેય ભૂલાશે નહીં!</p>

માંડવ વનની ગુફાઓ

અજંતા-એલોરાની ગુફાઓની યાદ અપાવે માંડવ વનની ક્લાત્મક ગુફાઓ: 36 કિ.મી.માં એક લાખથી વધુ વૃક્ષ

October 5, 2025 | 15:31 IST