યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સિટીના દરજ્જાને ગૌરવ આપતા અમદાવાદના પોળ વિસ્તારની શેરી ગરબાની જૂની પરંપરા આજે અસ્તિત્વના સંકટમાં છે. ત્રણ-ચાર દાયકા પહેલાં દૂર-દૂરથી લોકોને આકર્ષતા આ ઐતિહાસિક ગરબા આજે ધીમે-ધીમે બંધ થવા માંડ્યા છે. જીએમડીસી જેવા વિશાળ મેદાનોમાં સરકારી આયોજનોના નામે નવરાત્રિની ધૂમ ચલે છે, ત્યારે પોળના આ પ્રાચીન ગરબાને સરકારી તંત્ર દ્વારા સંપૂર્ણ ઉપેક્ષા કરવામાં આવી રહી છે. સામાજિક કાર્યકર સ્વપ્રીત સોનીએ મુખ્યમંત્રી પાસે રજૂઆત કરીને આ પરંપરાને જીવંત રાખવા આર્થિક પ્રોત્સાહન, મંજૂરી પ્રક્રિયા સરળીકરણ અને ખાસ કમિટીની રચનાની માગ કરી છે. નહીં તો આગામી એક-બે દાયકામાં આ શેરી ગરબા માત્ર યાદોમાં સીમિત રહેશે.
 ત્રણ-ચાર દાયકા પહેલાંની ધૂમ, આજે સન્નાટો
 ત્રણ-ચાર દાયકા પહેલાં અમદાવાદના ખાડિયા, દરિયાપુર, કાલુપુર, શાહપુર, રાયપુર જેવા વિસ્તારો નવરાત્રિના નવ દિવસ દરમિયાન રાત્રિના સમયે જાણે જીવંત થઈ જતા. અડધો-પોતાણો કિલોમીટર લાંબા રાઉન્ડમાં ગરબા રમતા લોકોની ભીડ જોઈને દૂર-દૂરથી પ્રવાસીઓ આવતા. પરંતુ આજે રાયપુર અને કાલુપુરમાં મોટાભાગના ગરબા બંધ થઈ ગયા છે, જ્યારે ખાડિયા, શાહપુર, ઘીકાંટા જેવા વિસ્તારોમાં બાકીના ગરબા પણ ડચકા લઈ રહ્યા છે. એક સમયે જ્યાં નવરાત્રિમાં આ વિસ્તારો ગરબાના રંગે રંગાયા હોય, ત્યાં આજે સન્નાટો છવાયેલો છે.
 આ પરંપરાના નિષ્ણાતો અને સ્થાનિક ઇતિહાસકારો મુજબ, અમદાવાદની પોળ વ્યવસ્થા 15મી સદીથી વિકસિત થઈ છે, જ્યાં એક જ જ્ઞાતિ, વ્યવસાય કે ધર્મના લોકો નજીકથી રહે છે. આ પોળોમાં શેરી ગરબા એ માત્ર નૃત્ય નહીં, પરંતુ સમુદાયની એકતા અને ભક્તિનું પ્રતીક છે. યુનેસ્કોની યાદીમાં અમદાવાદની પોળોને સ્થાન મળ્યું છે, પરંતુ આ પરંપરાનું નાશ થવું એ વારસાના વિનાશ જેવું છે.
 મુખ્ય કારણો: સમુદાયી સ્થળાંતર અને આર્થિક અડચણો
 પોળ વિસ્તારમાંથી સમુદાયના લોકોનું સ્થળાંતર અને વ્યાપારીકરણ આ પરંપરાને ખોરવી રહ્યું છે. ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગના લોકો રહેલા આ વિસ્તારોમાં રોજિંદી મુશ્કેલીઓ વચ્ચે ગરબાના આયોજન માટે મોટી રકમનું અનુદાન આપવું મુશ્કેલ છે. અનેક રહેણાંક વિસ્તારો કોમર્શિયલમાં ફેરવાઈ ગયા છે, જેના કારણે પ્રાચીન શેરી ગરબાના આયોજનો ખતમ થઈ ગયા છે. વધુમાં, વરસાદ જેવી આબોહવાઈ મુશ્કેલીઓએ પણ આ વર્ષે ઘણા ગરબા રદ્દ થવા આપ્યા, જેમ કે 28 સપ્ટેમ્બરે અમદાવાદમાં વરસાદને કારણે રંગ શેરી ગરબા અને કર્ણાવતી ક્લબ જેવા કાર્યક્રમો રદ્દ થયા.
 સામાજિક કાર્યકર સ્વપ્રીત સોનીએ જણાવ્યું, &ldquo;પોળના ગરબા એ અમદાવાદની અસ્મિતા છે. સરકારે જીએમડીસી જેવા વિશાળ કાર્યક્રમોમાંથી થોડું ધ્યાન આદિ પરંપરાઓ તરફ આપવું જોઈએ. આર્થિક પ્રોત્સાહન અને મંજૂરી પ્રક્રિયા સરળ બનાવવાથી આ પરંપરા જીવંત રહેશે.&rdquo;
 શેરી ગરબા માટે જાણીતી પ્રખ્યાત પોળો
 ગુજરાતભરમાં શેરી ગરબા માટે પ્રસિદ્ધ પોળ વિસ્તારમાંથી કેટલીક પોળો હજુ પણ આ પરંપરાને જીવંત રાખી રહી છે. આમાંથી કેટલીક વિશેષ પરંપરાઓ સાથે જોડાયેલી છે:
 પોળનું નામ,વિશેષતા
શાહપુર સદુમાતાની પોળ,"આઠમી (અષ્ટમી)ના દિવસે પુરુષો સ્ત્રીઓના કપડાં પહેરી ગરબા રમે છે. આ 200 વર્ષ જૂની પરંપરા સાડુબેનના શાપને કારણે ચાલે છે, જ્યાં બારોટ સમુદાયના પુરુષો મુઘલોના હુમલામાં તેમને બચાવવામાં નિષ્ફળ રહ્યા હતા. આજે આ ગરબા દર વર્ષે હજારો લોકોને આકર્ષે છે અને તેને પશ્ચાત્તાપ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે."
શાહપુર વસ્તા ઘેલજીની પોળ,"માંડવીમાં ભાવિકો પતાસાની માનતા રાખે છે, જે ગરબાને વધુ ભક્તિભાવથી ભરપૂર બનાવે છે."
ઘી કાંટા પંચભાઈની પોળ,"અડધોથી પોતાણો કિ.મી. લાંબો ગરબાનો રાઉન્ડ, જે એક સમયે શહેરની શાન હતો."
વાડી ગામ,"એકલી દીકરીઓના ગરબા, જ્યાં 18 પોળના લોકો એકત્ર થઈને ગરબે રમે છે."
વળી કોટડીની પોળ,"શાહપુર હલીમની ખડકી નજીક, પરંપરાગત શેરી ગરબાનું કેન્દ્ર."
"નાગોરી શાળા, રતનપોળ","ઐતિહાસિક પોળમાં નાના-નાના ગરબા, જે સમુદાયને જોડે છે."
"મહાકાળીની વાડી, ઘી કાંટા","માતાજીના મંદિર નજીક, ભક્તિભાવથી ભરપૂર."
"નવોવાસ, સ્વામિનારાયણ મંદિર",ધાર્મિક સ્થળ સાથે જોડાયેલો ગરબા.
બકરી પોળ,"કટકિયાવાડની સામે, નાના સમુદાયની એકતા."
જાગૃત પોળ,"નગદલ્લા હનુમાન નજીક, પરંપરાગત સંગીત સાથે."
ઘી કાંટા રોડ,"પોલીસ ચોકી પાસે, હજુ પણ સક્રિય."
નવતાડની પોળ,"મેટ્રો પાસે, આધુનિક અને પરંપરાગત મિશ્રણ."
વાઘેશ્વરીની પોળ,"દેવીના નામે, ભક્તિમય ગરબા."
નાગરવાડો,"જૂના શહેરનું હૃદય, ઐતિહાસિક મહત્ત્વ."
"બાલા હનુમાન, ખાડિયા",હનુમાન મંદિર સાથે જોડાયેલો.
આકાશેઠ કૂવાની પોળ,પરંપરાગત કૂવા આસપાસનો ગરબા.
શામળાની પોળ,શાંતિપૂર્ણ વાતાવરણમાં ગરબા.
"ગોલવાડ, ખાડિયા",ગોળાકાર ચોકમાં રાઉન્ડ ગરબા.
હરકિશનદાસ શેઠની પોળ,વેપારી સમુદાયની એકતા.
પીપરડીની પોળ,નાના પરંતુ જીવંત ગરબા.
મોટી-નાની હમામની પોળ,હમામની જૂની પરંપરા સાથે.
"પિત્તળિયા બમ્બા, ઘી કાંટા",ધાતુકાર્ય વ્યવસાય સાથે જોડાયેલો.
"જોગણી માતાનું મંદિર, માધુપુરા",જોગણી માતાની ભક્તિ સાથે.
 પોળનું નામવિશેષતાશાહપુર સદુમાતાની પોળઆઠમી (અષ્ટમી)ના દિવસે પુરુષો સ્ત્રીઓના કપડાં પહેરી ગરબા રમે છે. આ 200 વર્ષ જૂની પરંપરા સાડુબેનના શાપને કારણે ચાલે છે, જ્યાં બારોટ સમુદાયના પુરુષો મુઘલોના હુમલામાં તેમને બચાવવામાં નિષ્ફળ રહ્યા હતા. આજે આ ગરબા દર વર્ષે હજારો લોકોને આકર્ષે છે અને તેને પશ્ચાત્તાપ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.શાહપુર વસ્તા ઘેલજીની પોળમાંડવીમાં ભાવિકો પતાસાની માનતા રાખે છે,
જે ગરબાને વધુ ભક્તિભાવથી ભરપૂર બનાવે છે.ઘી કાંટા પંચભાઈની પોળઅડધોથી પોતાણો કિ.મી. લાંબો ગરબાનો રાઉન્ડ, જે એક સમયે શહેરની શાન હતો.વાડી ગામએકલી દીકરીઓના ગરબા, જ્યાં 18 પોળના લોકો એકત્ર થઈને ગરબે રમે છે.વળી કોટડીની પોળશાહપુર હલીમની ખડકી નજીક, પરંપરાગત શેરી ગરબાનું કેન્દ્ર.નાગોરી શાળા, રતનપોળઐતિહાસિક પોળમાં નાના-નાના ગરબા, જે સમુદાયને જોડે છે.મહાકાળીની વાડી, ઘી કાંટામાતાજીના મંદિર નજીક, ભક્તિભાવથી ભરપૂર.નવોવાસ, સ્વામિનારાયણ મંદિરધાર્મિક સ્થળ સાથે જોડાયેલો ગરબા.બકરી પોળકટકિયાવાડની સામે, નાના સમુદાયની એકતા.જાગૃત પોળનગદલ્લા હનુમાન નજીક, પરંપરાગત સંગીત સાથે.ઘી કાંટા રોડપોલીસ ચોકી પાસે, હજુ પણ સક્રિય.નવતાડની પોળમેટ્રો પાસે, આધુનિક અને પરંપરાગત મિશ્રણ.વાઘેશ્વરીની પોળદેવીના નામે, ભક્તિમય ગરબા.નાગરવાડોજૂના શહેરનું હૃદય, ઐતિહાસિક મહત્ત્વ.બાલા હનુમાન, ખાડિયાહનુમાન મંદિર સાથે જોડાયેલો.આકાશેઠ કૂવાની પોળપરંપરાગત કૂવા આસપાસનો ગરબા.શામળાની પોળશાંતિપૂર્ણ વાતાવરણમાં ગરબા.ગોલવાડ, ખાડિયાગોળાકાર ચોકમાં રાઉન્ડ ગરબા.હરકિશનદાસ શેઠની પોળવેપારી સમુદાયની એકતા.પીપરડીની પોળનાના પરંતુ જીવંત ગરબા.મોટી-નાની હમામની પોળહમામની જૂની પરંપરા સાથે.પિત્તળિયા બમ્બા, ઘી કાંટાધાતુકાર્ય વ્યવસાય સાથે જોડાયેલો.જોગણી માતાનું મંદિર, માધુપુરાજોગણી માતાની ભક્તિ સાથે.
 આ પોળોમાંથી ઘણી પોળોમાં શેરી ગરબા હજુ ચાલે છે, જેમ કે ધલ ની પોળમાં ઉત્તરાયણ અને નવરાત્રિ દરમિયાન સમુદાયી એકતા જોવા મળે છે. ફાલ્ગુની પાઠક જેવા કલાકારો પણ આવી પોળોમાંથી ઉદ્ભવ્યા છે.
 નાગરિકોની માગ: પરંપરાને બચાવવા કડક પગલાં
 સ્વપ્રીત સોનીની રજૂઆતમાં સાનિક આયોજક મંડળોને આર્થિક પ્રોત્સાહન આપવું, મંજૂરી પ્રક્રિયા સરળ બનાવવી, સરકાર દ્વારા જીએમડીસી જેવા કાર્યક્રમોમાંથી પ્રેરણા લઈને પોળમાં એક-બે દિવસના સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવું, પોળ વચ્ચે ગરબા હરફાઈ યોજીને વિજેતા પોળ અને ખૈલેયાઓને પુરસ્કાર આપવા અને પોળ વિસ્તારના ગરબા માટે ખાસ કમિટીની રચનાની માગણી કરાઈ છે. એસ-એક્સ પરના પોસ્ટ્સમાં પણ લોકો આ વિષય પર ચર્ચા કરી રહ્યા છે, જ્યાં ગરબાને વ્યાપારથી અલગ રાખીને પોળ-શેરીમાં રમવાની માગ ઉઠી રહી છે.
 જાણીતા રંગકર્મી અને સંશોધકો મુજબ, ગુજરાતમાં શેરી ગરબા પરંપરા 14મી સદીથી ચાલે છે, પરંતુ વ્યાપારીકરણ અને શહેરીકરણને કારણે તે ઘટી રહી છે. વાયબ્રન્ટ નવરાત્રી જેવા કાર્યક્રમોમાં પણ શેરી ગરબાને સ્થાન આપવામાં આવે છે, જેમ કે 2024માં અમદાવાદમાં પરંપરાગત પોશાકમાં શેરી ગરબા રમાયો. જો સરકાર આ માગો પર કાર્યવાહી કરે, તો અમદાવાદનો આ વારસો બચી શકે.
&nbsp;

ઐતિહાસિક શેરી ગરબા

પોળની ઐતિહાસિક શેરી ગરબા પરંપરા સરકારી ઉપેક્ષાના કારણે વિનાશના મુખમાં: નાગરિકોની માગ

October 1, 2025 | 14:44 IST