દ્વારકા નગરી
દ્વારકા જેને "મોક્ષપુરી" "દ્વારકામતી" અને "દ્વારકાવતી" તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે ગુજરાતની પ્રથમ રાજધાની માનવામાં આવે છે. "દ્વારકા" શબ્દનો અર્થ "પ્રવેશદ્વાર" થાય છે. આ એક પ્રાચીન શહેર છે જેનો ઉલ્લેખ મહાભારત જેવા મહાકાવ્યોમાં જોવા મળે છે અને તે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલું છે.
માન્યતા અનુસાર, મથુરામાં પોતાના મામા કંસને હરાવીને તેમનો વધ કર્યા પછી, ભગવાન શ્રીકૃષ્ણને જરાસંધના વારંવારના હુમલાઓથી પોતાના કુળને બચાવવા માટે એક નવું શહેર સ્થાપિત કરવાનો નિર્ણય કર્યો. તેમણે ભારતના પશ્ચિમ કિનારે, કુશસ્થલી નામના સ્થળની નજીક દ્વારકાનું નિર્માણ કરવાનું પસંદ કર્યું.
એવું કહેવાય છે કે શહેર બનાવવા માટે, શ્રીકૃષ્ણે સમુદ્રદેવ પાસે જમીન માંગી. સમુદ્રદેવે તેમને ૧૨ યોજન (લગભગ ૯૬ ચોરસ કિલોમીટર) જમીન આપી. પછી, દિવ્ય શિલ્પકાર વિશ્વકર્માએ ખૂબ જ ઓછા સમયમાં શહેરનું નિર્માણ કર્યું. આ શહેર એટલું સુંદર અને સમૃદ્ધ હતું કે તેને "સુવર્ણ દ્વારકા" અથવા "સોનાની દ્વારકા" તરીકે ઓળખવામાં આવતું હતું, કારણ કે તેના નિર્માણમાં મોટા પ્રમાણમાં સોનું, ચાંદી અને કિંમતી રત્નોનો ઉપયોગ થયો હતો. દ્વારકા મહેલો, મંદિરો અને બગીચાઓ સાથેનું એક જીવંત શહેર હતું અને તે મજબૂત રીતે કિલ્લેબંધ હતું. તેમાં એક વ્યસ્ત બંદર હતું જે તેને દૂરના દેશો સાથે જોડતું હતું.
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ પોતાની રાણીઓ સાથે દ્વારકામાં રહેતા હતા, અને તે યાદવ કુળની રાજધાની બની. આ શહેરમાં શ્રીકૃષ્ણના શાસન હેઠળ યાદવો ખૂબ સમૃદ્ધ થયા.
જોકે, દ્વારકાની વાર્તા તેના દુઃખદ અંત વિશે પણ કહે છે. મહાભારત અને અન્ય શાસ્ત્રો અનુસાર, મહાન યુદ્ધ પછી, રાણી ગાંધારીએ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અને તેમના કુળ, યાદવોને શ્રાપ આપ્યો. સમય જતાં, શ્રાપ સાચો પડ્યો, અને યાદવો આપસમાં લડવા લાગ્યા, જેનાથી તેમનો વિનાશ થયો. શ્રીકૃષ્ણના મૃત્યુ પછી, દ્વારકા અરબી સમુદ્રમાં ડૂબી ગયું, કારણ કે સમુદ્ર દેવે તેમને આપેલી જમીન પાછી લઈ લીધી. એવું કહેવાય છે કે શ્રીકૃષ્ણના મૃત્યુના દિવસે, સમુદ્રે પોતાની સીમાઓ તોડી અને શહેરમાં ધસી આવ્યો, તેને સંપૂર્ણપણે ડૂબાડી દીધું. દ્વારકા શહેર ખોવાઈ ગયું, અને તે માત્ર એક નામ અને એક યાદ બની રહ્યું.
આધુનિક સમયમાં, અરબી સમુદ્રમાં જમીન અને દરિયાઈ બંને જગ્યાએ પુરાતત્વીય તપાસ કરવામાં આવી છે, જેમાં પાણીમાં ડૂબી ગયેલા વસાહતો, એક પથ્થરનું બંદર અને લંગર મળી આવ્યા છે, જે એક પ્રાચીન બંદર શહેરના અસ્તિત્વનો પુરાવો આપે છે.

સમૃદ્ધિ, પતન અને દ્વારકાના  ઇતિહાસનું રહસ્ય

દંતકથા અને ઇતિહાસનું સંગમ: સુવર્ણ નગરી દ્વારકાની અદ્ભુત ગાથા

August 16, 2025 | 21:12 IST