કેન્દ્ર સરકારના શિક્ષણ વિભાગે રજૂ કરેલા રાષ્ટ્રીય સર્વેક્ષણ-2024 'પરખ' (PARAKH) રિપોર્ટમાં ગુજરાતના શિક્ષણ સ્તરને લઈને ચોંકાવનારી વિગતો પ્રકાશમાં આવી છે. આ રિપોર્ટમાં ગુજરાતનું શિક્ષણનું સ્તર અપેક્ષા કરતા ઘણું નબળુ જોવા મળ્યું છે. સર્વેક્ષણના તારણો અનુસાર સર્વશ્રેષ્ઠ પ્રદર્શન કરનારા ટોપ-10 પરફોર્મિંગ રાજ્યોની યાદીમાં ગુજરાતનો સમાવેશ થયો નથી. તેનાથી વિપરીત સૌથી ઓછું પ્રદર્શન કરનારા (લો-પરફોર્મિંગ) 10 રાજ્યોની યાદીમાં ગુજરાતનો સમાવેશ કરાયો છે.

ગુજરાતમાં શાળાકીય શિક્ષણનું સ્તર સુધારવા રાજ્ય સરકારે 6 વર્ષ અગાઉ ગાંધીનગરમાં વિદ્યા સમીક્ષા કેન્દ્ર બનાવ્યું હતું. ત્યારબાદ રાજ્ય સરકારે કેન્દ્ર ચલાવવા રૂપિયા 85 લાખનું આંધણ કર્યું હોવા છતાં શાળાકીય શિક્ષણનું સ્તર સાવ તળીયે ગયું છે. કેન્દ્ર સરકારના શિક્ષણ મંત્રાલયે 'પરખ' (PARAKH) નામે રજૂ થયેલાં અહેવાલમાં ધોરણ-3, 6 અને 9માં શિક્ષણનું સ્તર તેમજ ગણિત, વિજ્ઞાન, સામાજિક વિજ્ઞાન અને ભાષાના વિષયોમાં વિદ્યાર્થીઓના જ્ઞાનની ચકાસણી કરવામાં આવી હતી. તે માટે કેન્દ્રએ ટોચના 10 અને તળિયાના 10 રાજ્યોની યાદી બનાવી છે. આ યાદીમાં ગુજરાતને તળિયાના રાજ્યમાં સ્થાન પ્રાપ્ત થયું છે. આમ આદમી પાર્ટી શાસિત પંજાબે લગભગ તમામ કેટેગરીમાં ટોચનું સ્થાન હાંસલ કર્યું છે.

'પરખ' (PARAKH) રિપોર્ટમાં માત્ર રાજ્યના નહી પણ જિલ્લા કક્ષાના પ્રદર્શનની સમીક્ષા કરવામાં આવી છે. દેશમાં સૌથી ઓછું પ્રદર્શન કરનારા 50 જિલ્લાઓની યાદીમાં ગુજરાતના અનેક જિલ્લાનો સમાવેશ થયો છે. જેમાં જામનગર જિલ્લાને 21મો ક્રમ આપવામાં આવ્યો છે. ગીર સોમનાથ જિલ્લો 28માં ક્રમે છે. ખેડા જિલ્લો 44માં, છોટાઉદેપુર 47માં, પોરબંદર જિલ્લો 48માં ક્રમે આવે છે. રિપોર્ટમાં દર્શાવાયું છે કે, રાજ્યના અંતરિયાળ અને અન્ય વિસ્તારોમાં શિક્ષણની ગુણવત્તા અને માળખાકીય સુવિધાઓ તાત્કાલિક સુધારવાની જરૂર છે.

વર્ષ 2024 માટે થયેલાં સર્વેક્ષણમાં કેન્દ્ર સરકારે દેશની 74,229 શાળાના 21,15,022 બાળકોના શિક્ષણની સમીક્ષા કરી હતી. જેમાં વિવિધ રાજ્યો અને કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશોના 781 જિલ્લાને આવરી લેવામાં આવ્યા હતા. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે, આ રિપોર્ટમાં શિક્ષણ ક્ષેત્રે સારો દેખાવ કરનારાં ટોચના 50 જિલ્લામાં ગુજરાતના એકપણ જિલ્લાનો સમાવેશ થયો નથી.

ગુજરાત સહિત કેટલાંક રાજ્યોમાં નવી તકનીકો, ડિજિટલ અને શૈક્ષણિક સાધનો, સ્કિલ એજ્યુકેશન તથા સ્વૈચ્છિક સંગઠનોનો શૈક્ષણિક ક્ષેત્રમાં સહયોગ જેવી બાબતોની પણ સમીક્ષા કરાઇ હતી. તેમાં ગુજરાતનું પ્રદર્શન ખાસ પ્રોત્સાહક દેખાયું નથી. શાળામાં વર્ગખંડો, પીવાનું પાણી, શૌચાલય સહિતની સુવિધા બાબતે ગુજરાતનો દેખાવ ઠીક ઠીક રહ્યો હોવા છે.

રિપોર્ટમાં ઉલ્લેખ કરાયો છે કે, વિવિધ ઇન્ડેક્સની તારવણી કરીને તેમાં ડાંગ, છોટા ઉદેપુર અને દાહોદ ત્રણ આદિવાસી જિલ્લા, સૌરાષ્ટ્રના ગીર સોમનાથ, જામનગર અને પોરબંદર તથા મધ્ય ગુજરાતનો ખેડા જિલ્લો દેશના સૌથી ખરાબ પ્રદર્શન કરનારા જિલ્લામાં સમાવિષ્ટ થયા છે. ધોરણ-3માં જામનગર, ગીર-સોમનાથ, ખેડા, છોટાઉદેપુર અને પોરબંદર જેવા જિલ્લામાં પ્રદર્શન નબળું રહ્યું છે. જ્યારે ધોરણ-9માં દાહોદ, ડાંગ અને છોટાઉદેપુરની ગણના રાષ્ટ્રીય સ્તરના નબળા 50 જિલ્લામાં કરવામાં આવી છે. જિલ્લા કક્ષાની યાદીમાં પણ ટોચનું પ્રદર્શન કરાનારા જિલ્લાની સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ પંજાબ અવ્વલ સ્થાને રહ્યું છે.

'પરખ' (PARAKH) ના રિપોર્ટને લઈ શિક્ષકોમાં ભારે રોષ જોવા મળી રહ્યો છે. તેઓએ રિપોર્ટમાંથી સમરી કાઢીને સોશિયલ મીડિયામાં વાયરલ કરી છે. ગુજરાતના બજેટમાં સૌથી વધુ બજેટ શિક્ષણ વિભાગનું છે. વર્ષે કરોડો-અબજો રુપિયોનો ખર્ચ કરાઈ રહ્યો છે. ગુણોત્સવ-પ્રવેશોત્સવ, કન્યા કેળવણી જેવા કાર્યક્રમો કરવામાં આવી રહ્યા હોવા છતાં ગુજરાતના શિક્ષણનુ સ્તર સુધર્યુ નથી તેવો બળાપો ઠાલવી રહ્યા છે.

એક શિક્ષકે નામ નહી લખવાની શરતે જણાવ્યું કે, ગાંધીનગરમાં સચિવાલયની નજીક વિદ્યા સમીક્ષા કેન્દ્ર બનાવાયું છે. જેની પાછળ પણ કરોડો રૂપિયાનો ખર્ચ કરાયો છે. દર મહિને લાખો રૂપિયાનો ખર્ચ થઈ રહ્યો છે. ઓનલાઈન મોનિટરીંગની વાતો કરવામાં આવે છે. જે પોકળ સાબિત થઈ છે. વિદ્યા સમીક્ષા કેન્દ્રમાં બેસીને અધિકારીઓ માત્ર વાતો અને વીડિયો કોન્ફરન્સ કરી સંતોષ માની રહ્યા છે. આવા કેટલાક શિક્ષકો અને અધિકારીઓને દૂર કરવા માટે માગણીઓ પણ કરવામાં આવી છે. તેમ છતાં તેઓનું ઉચ્ચ અધિકારીઓ સાથે સેટીંગ હોવાથી પાંચ-પાંચ વર્ષથી એક જ જગ્યાએ ચીટકી રહ્યા છે.

વિદ્યા સમીક્ષા કેન્દ્ર દ્વારા શિક્ષણની ગુણવત્તાનું એનાલીસીસ કરાતું હોવાના અનેક વખત દાવા કરવામાં આવ્યા છે. પરંતુ, પરખે સરકારના બધા દાવાની પોલ ખોલી નાખી છે. કરોડો રૂપિયાના સોફ્ટવેર હોવા છતાં માત્ર મોટી વાતો કરવામાં આવી. પરિણામે ગુણવત્તામાં તળિયાના સ્થાનમાં સમાવેશ થયો છે.

ગુજરાત કોંગ્રેસના મુખ્ય પ્રવક્તા ડો. મનીષ દોશીએ જણાવ્યું કે, કેન્દ્ર સરકારના અહેવાલે ગુજરાત સરકારના શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં મોટા દાવાઓનો પરપોટો ફોડી નાખ્યો છે. કેન્દ્રના શિક્ષણ વિભાગ દ્વારા PARAKH રાષ્ટ્રીય સર્વેક્ષણ 2024ના રિપોર્ટમાં ચોંકાવનારી વિગત સામે આવી છે. PARAKHના અહેવાલમાં ગુજરાત દેશમાં ટોપ 10માં પણ નથી. ગુજરાત લોઅર પર્ફોર્મિંગ સ્ટેટ તરીકે રહેલું છે જે ચિંતાનો વિષય છે. શિક્ષકોને અન્ય પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત રાખવામાં આવતાં આ પરિસ્થિતિ સર્જાઈ છે. ગુજરાત સરકારે અહેવાલને ધ્યાને લઈ ગંભીરતાથી કામ કરવાની જરૂર છે. ગુજરાત ભાજપની સરકાર લોકોના શિક્ષણનો અધિકાર છીનવી રહી છે. તમામ સરકારી શાળાઓમાં શિક્ષકોની ભરતી કરવી જોઈએ.

માધ્યમિક, ઉચ્ચતર માધ્યમિક શાળાઓમાં 12,500 શિક્ષકો અને 700 આચાર્યોની ઘટ

ગુજરાતમાં ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલોમાં શિક્ષકો અને આચાર્યોની ભારે અછતને કારણે વિદ્યાર્થીઓના શિક્ષણ કાર્ય પર ગંભીર અસર પડી રહી છે. રાજ્યમાં ધોરણ 9 અને 10 ની 4,600 તેમજ ધોરણ-9 થી12ની 3,800 સ્કૂલો છે. 11 ફેબ્રુઆરી, 2011ના સરકારી જાહેરનામાથી રાજ્ય સરકારે શિક્ષકો અને આચાર્યોની ભરતી પોતાના હસ્તક લીધી હતી. 2011થી 2025 સુધીમાં ગ્રાન્ટેડ સ્કૂલોમાં કુલ 12,500 શિક્ષકોની ઘટ પડી છે. જેમાં માધ્યમિકમાં 7,000 અને ઉચ્ચતર માધ્યમિકમાં 5,500 શિક્ષકોનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત 700 જેટલા આચાર્યોની પણ ઘટ છે.

October 2, 2025 | 17:28 IST