ગુજરાત માટે આ ચર્ચા નવી નથી. રાજ્યએ વર્ષોથી જોયું છે કે કેવી રીતે રાજકીય પ્રતિસ્પર્ધીઓની જાસૂસી કરવામાં આવી છે. એક વરિષ્ઠ IPS અધિકારી સામે તો એવો આક્ષેપ થયો હતો કે ચોક્કસ વિભાગમાં તેમની જવાબદારી દરમિયાન હજારો ફોન ટૅપ થયા હતા. 2007ની ચૂંટણી દરમ્યાન ભાજપની અંદર જ એવી ચર્ચા ચાલતી હતી કે એટલી ઇન્ટેલિજન્સ એકત્રિત કરવામાં આવી હતી કે તેનો &nbsp;&ldquo;દાયકાઓ સુધી રાજનૈતિક ઉપયોગ&rdquo; થઇ શકે છે. ત્યારબાદ 2013માં એક રાજકીય નેતા અને પોલીસ અધિકારી વચ્ચેની ઓડિયો-ટેપ જાહેર થઈ, જેમાં એક યુવતીની હિલચાલ પર નજર રાખવાનો &ldquo;સૂચના&rdquo; અપાયું સ્પષ્ટ સાંભળાતું હતું.
2022ની ગુજારાતી વિધાનસભા ચૂંટણીમાં પણ એક IPS અધિકારી દ્વારા ઘણા નેતાઓના&nbsp;ફોનનું રેકોર્ડિંગ થયા હોવાના આક્ષેપો થયાં. ભાજપના કેટલાક નેતાઓએ તો હાઈકમાન્ડને લખિતમાં ફરિયાદ કરી કે આ ટેપનો ઉપયોગ રાજકીય દબાણ બનાવવા ઉપરાંત નેતાઓ ને દબાવવા માટે થઇ રહ્યો છે. અધિકારી રેકોર્ડિંગનો પર્સનલ હિસાબ પૂરો કરવામાં વાપરી રહ્યાં છે. થોડા સમયમાં જ તે અધિકારીનું &ldquo;સાઇડ પોસ્ટિંગ&rdquo; થયુ હતું. ઇતિહાસ પણ સાક્ષી છે કે ચરણસિંહ સરકાર હોય કે ચંદ્રશેખર સરકાર, જાસૂસીના આક્ષેપોને પગલે જ સરકારો પડી ગઈ હતી.
આવા ઇતિહાસ સાથે ભારત સરકાર હવે દરેક મોબાઇલ ફોનમાં Sanchar Saathi એપ ફરજીયાત પ્રિ-લોડ કરવાનો આદેશ આપે છે. નામ cybersecurityનું, પરંતુ હેતુ શું? શું સરકાર ખરેખર સાયબર ફ્રોડ ઘટાડવા ઇચ્છે છે કે પછી દરેક નાગરિકના ફોનમાં રાજ્યની આંખ સ્થાપિત કરવા માંગે છે?
સરકાર કહે છે કે એપથી કરોડો રૂપિયાની સાઇબર ઠગાઈ અટકાવી છે. પરંતુ મૂળ પ્રશ્ન તો એ છે&mdash;જો સિમકાર્ડની ખોટી વેરિફિકેશનથી સમસ્યા ઉભી થાય છે તો ટેલિકોમ કંપનીઓ સામે કડક કાર્યવાહી કેમ નથી? હજારો સિમ જપ્ત થાય છે, પરંતુ કેટલાં વિસ્તારમાં મૅનેજર કે જવાબદાર અધિકારીઓ સામે કેસ થાય છે? જવાબ: શૂન્ય.
કેન્દ્રીય એજન્સીઓને પહેલેથી જ કાયદેસર ઇન્ટરસેપ્શન કરવાની શક્તિઓ છે. જો માનવબળ ઓછું હોય તો ભરતી કરો; નાગરિકોના દરેક ફોનમાં &ldquo;સરકારી કી-હોલ&rdquo; બનાવી દેવાની જરૂર શું?
2025ની અમેરિકન National Counterintelligence and Security Centerની રિપોર્ટ કહે છે કે વિશ્વના લગભગ 100 દેશો આજે મોટેપાયે મોબાઇલ જાસૂસી ટેકનોલોજી ખરીદી રહ્યાં છે. ફ્રાન્સે 2023માં પોલીસને દૂરથી મોબાઇલનો માઇક, કેમેરા અને GPS ચાલુ કરવાની મંજૂરી આપતો કાયદો બનાવ્યો છે. 50 દેશોના અભ્યાસમાં સ્પષ્ટ થયું કે લગભગ દરેક સરકાર પાસે&nbsp;મોબાઇલ હેકિંગ અથવા ટ્રેકિંગની કોઇને કોઇ વ્યવસ્થા છે.
તો પ્રશ્ન એ છે: શું ભારત પણ એ જ રસ્તે ચાલી રહ્યું છે? શું ગોપનીયતા હવે માત્ર &ldquo;કાગળ પરના અધિકાર&rdquo; બની રહી છે? Sanchar Saathi ખરેખર cybersecurityનું હથિયાર છે કે પછી લોકતંત્ર પર વધતી શંકા અને રાજ્યના અતિશય ભયનું પ્રતિબિંબ?
એક એપ, જે દરેક નવા ફોનમાં ફરજીયાત હશે, જેના ફીચર્સને બંધ ન કરી શકાય&mdash;તેનું મૂળ હેતુ સાવ સરળ છે: રાજ્યની નજરને નાગરિકોના હાથમાં નહીં, પરંતુ નાગરિકોના હાથમાં રહેલા ફોનમાં ઘુસાડવું.
લોકતંત્ર પ્રશ્ન પૂછે છે, તાનાશાહી જવાબોની માંગ કરે છે. આજે પ્રશ્ન પૂછવાનો વારો ભારતનો છે.
&nbsp;

સરકારના પ્રિ-લોડિંગ આદેશે ગોપનીયતા, હક્કો અને રાજ્યની નજર પર સવાલો ઊભા કર્યા

December 4, 2025 | 15:36 IST