<h2 data-start="437" data-end="485">ભારતનું ખાદ્ય તેલ બજાર 2026: નાજુક સંતુલન</h2>
ભારતનું ખાદ્ય તેલ બજાર 2026માં એક એવા તબક્કે પ્રવેશી રહ્યું છે જ્યાં વધતી માંગ, ખેતીમાં ફેરફાર, બાયો-ફ્યુઅલ નીતિઓ અને હવામાન સંબંધી જોખમો એક સાથે કામ કરી રહ્યા છે. ખેડૂતો, વેપારીઓ અને ગ્રાહકો&mdash;ત્રણે માટે&mdash;આગામી વર્ષ ભાવની દ્રષ્ટિએ આરામદાયક રહે તેવી શક્યતા ઓછી છે. વૈશ્વિક સ્તરે તેલબીજનો પુરવઠો આંકડાકીય રીતે પૂરતો દેખાય છે, પરંતુ ભારતની આયાત પરની ઊંચી નિર્ભરતા અને વૈશ્વિક માંગમાં આવતી નવી અસરોને કારણે 2026 દરમિયાન ખાદ્ય તેલના ભાવ મજબૂતથી તેજી તરફ રહેવાની શક્યતા છે.
આ વિશ્લેષણમાં વૈશ્વિક પરિસ્થિતિથી લઈને સ્થાનિક બજાર સુધીની સમગ્ર સાંકળ સમજાવવામાં આવે છે અને અંતે 2026 માટે સ્પષ્ટ અનુમાન રજૂ થાય છે.
<h2 data-start="1110" data-end="1165">માગ સૌથી મોટો પરિબળ: ભારત બજારને ચલાવી રહ્યું છે</h2>
આજે ભારત વાર્ષિક 26&ndash;27 મિલિયન ટન ખાદ્ય તેલ વાપરે છે, જ્યારે સ્થાનિક ઉત્પાદન માત્ર 12&ndash;13 મિલિયન ટનની આસપાસ જ છે. વર્ષોથી નીતિગત પ્રયત્નો છતાં દેશ પોતાની જરૂરિયાતનું માત્ર 44% ઉત્પાદન જાતે કરે છે, જ્યારે બાકીના માટે આયાત પર આધાર રાખવો પડે છે.
પ્રતિવ્યક્તિ વપરાશના આંકડા સ્પષ્ટ કરે છે કે આ માંગ અસ્થાયી નથી. છેલ્લા બે દાયકામાં ગ્રામ્ય ભારતમાં ખાદ્ય તેલ વપરાશમાં 80%થી વધુ વધારો થયો છે, જ્યારે શહેરોમાં આ વધારો લગભગ 50% છે. આવકમાં વધારો, ખાદ્યપ્રક્રિયા ઉદ્યોગ અને આહાર પરિવર્તન આ માંગને સતત આગળ ધપાવે છે.
2026માં, વધતી માંગ પૂરી કરવા માટે ભારતને વધારાના 15 લાખ ટન ખાદ્ય તેલની આયાત કરવાની જરૂર પડશે. આ જ પરિબળ નજીકના સમય માટે ભાવમાં તેજીનો માહોલ ઉભો કરે છે.
<h2 data-start="1856" data-end="1910">વૈશ્વિક તેલ બજાર: કાગળ પર પૂરતું, વાસ્તવમાં કડક</h2>
યુએસડીએ (USDA) મુજબ 2025&ndash;26 માટે વૈશ્વિક તેલબીજ ઉત્પાદન 690.26 મિલિયન ટન ગણાવવામાં આવ્યું છે અને અંતિમ સ્ટોક્સ 143.6 મિલિયન ટન સુધી વધશે.
પરંતુ મુખ્ય મુદ્દો પુરવઠાનો નહીં, માગના સ્વરૂપમાં આવેલા ફેરફારનો છે.
<ul data-start="2141" data-end="2367">
<li data-start="2141" data-end="2209">
વૈશ્વિક વેજિટેબલ ઓઈલ ઉત્પાદન ઘટાડીને 233.29 મિલિયન ટન કરાયું
</li>
<li data-start="2210" data-end="2291">
વપરાશમાં અંદાજે 70 લાખ ટનનો વધારો, જેમાંથી લગભગ અડધો બાયો-ફ્યુઅલ માટે
</li>
<li data-start="2292" data-end="2367">
આગામી 12 મહિનામાં 17 મુખ્ય તેલ અને ચરબીના ઉત્પાદનમાં વૃદ્ધિ ધીમી પડશે
</li>
</ul>
આનો અર્થ એ કે ઉપલબ્ધ જથ્થો વધુને વધુ ઊર્જા બજારમાં બંધાઈ રહ્યો છે, ખાદ્ય ઉપયોગ માટે નહીં.
<h2 data-start="2469" data-end="2506">પામ તેલ: ઇન્ડોનેશિયા પાસે ચાવી</h2>
પામ તેલ ભારત માટે ખાદ્ય તેલના ભાવનું મુખ્ય આધાર છે. 2025&ndash;26માં ભારત પામ તેલની આયાત 93 લાખ ટન સુધી લઈ જશે, જે 13.4%નો વધારો દર્શાવે છે.
જ્યારે 2025માં પામ તેલ ઉત્પાદન થોડી સુધારણા દર્શાવે છે, ત્યારે 2026માં સ્થિતિ ફરી નબળી થઈ શકે છે.
મુખ્ય અનિશ્ચિતતા છે ઇન્ડોનેશિયાની બાયો-ડીઝલ નીતિ. સરકાર B45 મિશ્રણ (45% બાયો-ડીઝલ) લાગુ કરવાની તૈયારીમાં છે. જો એવું થયું, તો 2026માં ઇન્ડોનેશિયામાં સ્થાનિક વપરાશ નિકાસ કરતાં વધુ થઈ શકે છે.
પરિણામે:
<ul data-start="2972" data-end="3092">
<li data-start="2972" data-end="3002">
નિકાસ માટે ઉપલબ્ધ તેલ ઘટશે
</li>
<li data-start="3003" data-end="3063">
વૈશ્વિક પામ તેલ ભાવ $100&ndash;$150 પ્રતિ ટન વધવાની શક્યતા
</li>
<li data-start="3064" data-end="3092">
ભારત માટે આયાત ખર્ચ વધશે
</li>
</ul>
મલેશિયા આ ખાધ પૂરતી ભરપાઈ કરી શકશે નહીં, જેના કારણે ભારત વધારે જોખમમાં રહેશે.
<h2 data-start="3178" data-end="3225">સોયાબીન તેલ: થોડી રાહત, પરંતુ પૂરતી નહીં</h2>
સોયાબીન બજારમાં પુરવઠો તુલનાત્મક રીતે આરામદાયક છે. USDA મુજબ વૈશ્વિક સોયાબીન ઉત્પાદન 422.5 મિલિયન ટન સુધી વધ્યું છે અને અમેરિકા ખાતે સ્ટોક્સ વધી રહ્યા છે.
આ કારણે સોયાબીન અને સોયા તેલના ભાવ પર દબાણ રહે છે. અંદાજે ભાવ $1,000&ndash;$1,400 પ્રતિ ટનની રેન્જમાં રહી શકે છે.
પરંતુ ભારતની સોયા તેલ આયાત 2025&ndash;26માં પણ લગભગ 50 લાખ ટન રહેવાની શક્યતા છે. એટલે કે સોયા તેલ ભાવમાં ભારે ઘટાડો કરીને પામ તેલની અછતની સંપૂર્ણ ભરપાઈ કરી શકશે નહીં.
<h2 data-start="3675" data-end="3714">સનફ્લાવર તેલ: પ્રીમિયમ ખોવાઈ શકે</h2>
જાન્યુઆરી&ndash;જૂન 2026 દરમિયાન સનફ્લાવર તેલ તેનો પ્રીમિયમ ગુમાવવાની શક્યતા છે. ભારતની આયાત 30 લાખ ટનથી ઘટીને 27 લાખ ટન થઈ શકે છે.
ગ્રાહકો માટે આ મર્યાદિત રાહત છે, કારણ કે ભારતના ખાદ્ય તેલ વપરાશમાં સનફ્લાવર તેલનો હિસ્સો ઓછો છે.
<h2 data-start="3954" data-end="3997">મગફળીનું તેલ: ગુજરાત માટે મહત્વપૂર્ણ</h2>
ગુજરાતી ઘરોમાં મગફળીનું તેલ આજે પણ પસંદગીનું તેલ છે. અહીં સ્થિતિ સ્થિર પરંતુ સસ્તી નહીં એવી છે.
2025&ndash;26માં ભારતનું મગફળી ઉત્પાદન 110.93 લાખ ટન સુધી વધવાની શક્યતા છે. ગુજરાતનું ઉત્પાદન 46&ndash;52 લાખ ટન આસપાસ સ્થિર રહેવાની અપેક્ષા છે, જો કે હવામાનની અસરથી ઉપજ પર દબાણ છે.
મુખ્ય પરિબળો:
<ul data-start="4298" data-end="4495">
<li data-start="4298" data-end="4333">
એકરેજ સ્થિર, પરંતુ ઉપજ અનિશ્ચિત
</li>
<li data-start="4334" data-end="4381">
કોલ્ડ-પ્રેસ્ડ તેલની માંગ સતત વધી રહી છે
</li>
<li data-start="4382" data-end="4442">
ભારત-યુકે મુક્ત વેપાર કરારથી નિકાસમાં 16% વધારો શક્ય
</li>
<li data-start="4443" data-end="4495">
ઇન્ડોનેશિયા દ્વારા આયાત પ્રતિબંધ હટાવાની સંભાવના
</li>
</ul>
મગફળી તેલ ઉત્પાદન 14 લાખ ટન આસપાસ રહેશે, પરંતુ નિકાસ અને સ્થાનિક માંગને કારણે ગુજરાતમાં મગફળી તેલના ભાવ 2026માં મજબૂત રહેવાની શક્યતા છે.
<h2 data-start="4648" data-end="4688">ખેડૂતો પાક બદલે છે: એક મોટું જોખમ</h2>
એક મહત્વપૂર્ણ પરંતુ ઓછી ચર્ચાતી બાબત છે પાક ફેરફાર. 2025&ndash;26માં ખારીફ એકરેજ 5% ઘટ્યું, કારણ કે ખેડૂતો સોયાબીન અને મગફળી છોડીને મકાઈ તરફ વળ્યા, જ્યાં ઇથેનોલની માંગ ઝડપથી વધી રહી છે.
આ ફેરફાર 2026માં ઘરેલું તેલબીજ ઉત્પાદનને અસર કરી શકે છે, જેના કારણે આયાત પર નિર્ભરતા યથાવત રહેશે.
<h2 data-start="4991" data-end="5025">નીતિ અને બજાર વચ્ચેનું અંતર</h2>
સરકારનો લક્ષ્ય 2030&ndash;31 સુધી ખાદ્ય તેલ ઉત્પાદન 25.45 મિલિયન ટન કરવાનો છે. પરંતુ 2026માં આ યોજનાઓનો તાત્કાલિક લાભ દેખાશે નહીં.
ઉપરાંત, 76% તેલબીજ ખેતી વરસાદ આધારિત હોવાથી હવામાન જોખમ યથાવત છે.
<h2 data-start="5237" data-end="5280">અંતિમ અનુમાન: 2026માં ભાવ ક્યાં જશે?</h2>
ક્રમવાર જોવામાં આવે તો:
<ul data-start="5307" data-end="5507">
<li data-start="5307" data-end="5333">
માગ સતત વધી રહી છે
</li>
<li data-start="5334" data-end="5378">
ભારતને વધારાના 15 લાખ ટન આયાતની જરૂર
</li>
<li data-start="5379" data-end="5436">
ઇન્ડોનેશિયાનું બાયો-ફ્યુઅલ પામ તેલને કડક બનાવે છે
</li>
<li data-start="5437" data-end="5471">
દેશમાં એકરેજ ઘટી રહ્યું છે
</li>
<li data-start="5472" data-end="5507">
મગફળી નિકાસ ભાવને ટેકો આપે છે
</li>
</ul>
<h3 data-start="5509" data-end="5528">નિષ્કર્ષ:</h3>
2026માં ભારતમાં ખાદ્ય તેલના ભાવમાં મોટી નરમીની શક્યતા ઓછી છે. પામ તેલના કારણે તેજી આવશે, સોયા તેલ થોડો સંતુલન લાવશે, જ્યારે ગુજરાતમાં મગફળી તેલ મજબૂત રહેશે.
ખેડૂતો માટે તેલબીજ નફાકારક રહેશે, વેપારીઓ માટે અસ્થિરતા સંચાલન જરૂરી રહેશે અને ગ્રાહકો માટે સસ્તા તેલની અપેક્ષા કરતા ખર્ચ વ્યવસ્થાપન વધુ મહત્વનું બનશે.
<h2 data-start="5857" data-end="5883">&nbsp;</h2>

ખાદ્ય તેલ બજારના પ્રવાહ

ઉત્પાદન વધવા સાથે વપરાશમાં વધારો કે આંતરરાષ્ટ્રિય પરીબળો છે જવાબદાર?

December 13, 2025 | 12:11 IST