ઈરાનની સંસદ હોર્મુઝ સ્ટ્રેઈટ બંધ કરવાનો મત &mdash; વૈશ્વિક ઊર્જા સ્થિરતા માટે આઘાત
ઈરાનની સંસદમાં ઐતિહાસિક મતદાન બાદ તેના સંભવિત બંધ થવાની શક્યતાને ધ્યાનમાં રાખીને પચાસ મોટા તેલ ટેન્કર્સ હાલમાં હોર્મુઝ સ્ટ્રેઈટમાંથી બહાર નીકળવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. આ ઉતાવળી હાલચાલ વધતા ભયને દર્શાવે છે કે વિશ્વનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ તેલ પરિવહન ચોકપોઈન્ટ ટૂંક સમયમાં બંધ થઈ શકે છે, જે વૈશ્વિક તેલ પ્રવાહના પાંચમા ભાગને વ્યાહત કરશે.
દૂરગામી ભૌગોલિક-રાજકીય અને આર્થિક પરિણામો સાથેના એક પગલામાં, ઈરાનની વિધાનસભાએ હોર્મુઝ સ્ટ્રેઈટ બંધ કરવાની અધિકૃતતાના ઠરાવને ઔપચારિક મંજૂરી આપી છે &mdash; આ સાંકડો દરિયાઈ માર્ગ પર્સિયન ગલ્ફથી ખુલ્લા સમુદ્ર તરફનો એકમાત્ર દરિયાઈ માર્ગ છે.
ઈરાનની પરમાણુ સુવિધાઓ પર અમેરિકી સૈન્ય હુમલાની કથિત બાદ વધતા પ્રાદેશિક તણાવ વચ્ચે આવેલો આ નિર્ણય, તેહરાનની પશ્ચિમી શક્તિઓ સાથે મુકાબલો વધારવાની તૈયારીનો સંકેત આપે છે. જોકે અંતિમ મંજૂરી ઈરાનની સર્વોચ્ચ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા પરિષદ પાસે છે, સંસદીય સમર્થન એ એક શક્તિશાળી ઇરાદાનું નિવેદન છે.
હોર્મુઝ સ્ટ્રેઈટનું મહત્વ
હોર્મુઝ સ્ટ્રેઈટ, જે માત્ર 39 કિલોમીટર પહોળો છે અને દરેક દિશામાં માત્ર 3 કિલોમીટર પહોળા શિપિંગ લેન્સ ધરાવે છે, તે વિશ્વના દૈનિક તેલ પુરવઠાના લગભગ 20% અને વૈશ્વિક લિક્વિફાઈડ નેચરલ ગેસ (એલએનજી) શિપમેન્ટના એક તૃતીયાંશ ભાગને હેન્ડલ કરે છે. તે સાઉદી અરેબિયા, યુએઈ, ઈરાક અને કુવૈત સહિતના તેલ સમૃદ્ધ ગલ્ફ રાજ્યો માટે વૈશ્વિક બજારોનો એકમાત્ર દરિયાઈ માર્ગ છે.
તેનું વ્યૂહાત્મક મહત્વ અતિશયોક્તિ કરી શકાય નહીં. અહીં કોઈપણ વ્યવધાન &mdash; ભલે તે અસ્થાયી હોય &mdash; તે માત્ર તેલ નિકાસ કરતા દેશોને અસર કરશે નહીં પરંતુ વૈશ્વિક બજારોમાં તરંગ અસરો પણ પેદા કરશે, ઊર્જાના ભાવમાં વધારો અને વિશ્વભરમાં ફુગાવાને વેગ આપશે.
વ્યૂહાત્મક તણાવ અને વ્યૂહાત્મક લાભ
ઈરાનનું આ પગલું અંશે વ્યૂહાત્મક જુગાર છે, અંશે છેલ્લા ઉપાયનો લાભ છે. પશ્ચિમી પ્રતિબંધો કડક બની રહ્યા છે અને તેના પરમાણુ કાર્યક્રમ પર હુમલો થઈ રહ્યો છે, ઈરાન તેની દરિયાઈ શક્તિ બતાવી રહ્યું છે. હોર્મુઝ સ્ટ્રેઈટ તેહરાનના ભૌગોલિક-રાજકીય ખેલમાં સૌથી મજબૂત પત્તું છે. તેને બ્લોક કરવું અથવા બ્લોક કરવાની ધમકી આપવી વિશ્વને ધ્યાન આપવા &mdash; અને સંભવતઃ વાટાઘાટ કરવા &mdash; મજબૂર કરે છે.
જોકે લશ્કરી અમલીકરણ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિભાવને ઉત્તેજિત કરશે, સંભવિત બંધ થવાની માનસિક અને બજાર અસરો પહેલેથી જ અનુભવાઈ રહી છે. પાણીમાર્ગમાંથી ભાગવાનો પ્રયાસ કરતા તેલ ટેન્કર્સની ધસારો તેનો પુરાવો છે.
સીમિત એસ્કેપ રૂટ્સ
માત્ર સાઉદી અરેબિયા અને યુએઈ પાસે પાઈપલાઈન છે જે હોર્મુઝ રૂટના મર્યાદિત વિકલ્પો પ્રદાન કરે છે. સાઉદી અરામકોની પૂર્વ-પશ્ચિમ પાઈપલાઈન દરરોજ 7 મિલિયન બેરલ પર્યંત ખસેડી શકે છે, જ્યારે યુએઈની ફુજૈરાહ ટર્મિનલ તરફની પાઈપલાઈન 1.5 મિલિયન બેરલ પ્રતિદિનની ક્ષમતા ધરાવે છે. ઈરાનની પોતાની ગોરેહ-જાસ્ક પાઈપલાઈન મોટે ભાગે નિષ્ક્રિય રહે છે અને સંપૂર્ણ બંધ માટે વળતર આપી શકતી નથી.
વૈશ્વિક ઊર્જા માંગ હજુ પણ પુનઃપ્રાપ્ત થઈ રહી છે અને સપ્લાય ચેઈન પહેલેથી જ તણાવમાં છે, બજારો પાસે કોઈ ઝડપી ઉકેલ નથી. સ્ટ્રેઈટનું બંધ થવું મોટી અડચણ લાવશે, ખાસ કરીને એશિયન બજારો માટે જે ગલ્ફ તેલ પર ભારે નિર્ભર છે &mdash; ચીન, ભારત, જાપાન અને દક્ષિણ કોરિયા સહિત.
બજારો રાહ જોઈ રહ્યા છે
વાસ્તવિક અમલીકરણ વિના પણ, ઈરાનની ધમકી ગલ્ફ શિપિંગ પર વીમા પ્રીમિયમ વધારવા, ટેન્કર શેડ્યુલિંગ વ્યાહત કરવા અને ક્રૂડના ભાવોમાં અટકળ બાજીના વધારાને પ્રોત્સાહન આપવાની શક્યતા છે. વૈશ્વિક અર્થતંત્ર, જે પહેલેથી જ પોસ્ટ-પેન્ડેમિક ફુગાવા અને ભૌગોલિક-રાજકીય વિભાજન સાથે લડી રહ્યું છે, તે બીજા ઊર્જા આંચકાને શોષવામાં સંઘર્ષ કરી શકે છે.
આગળ અસ્થિર માર્ગ
જેમ જેમ ટેન્કર્સ બચીને નીકળવા માટે દોડે છે અને રાજદ્વારીઓ પ્રતિભાવ આપવા માટે હડકમ્પ મચાવે છે, એક વાત સ્પષ્ટ છે: હોર્મુઝ સ્ટ્રેઈટ વધુ એક વખત વૈશ્વિક ઊર્જા સુરક્ષાની ફોલ્ટ લાઈન બની ગયો છે. આગળ શું થાય છે તે માત્ર પ્રાદેશિક ગતિશીલતાને આકાર આપશે નહીં પરંતુ આવતા વર્ષો માટે વૈશ્વિક તેલ વેપાર, ઊર્જા વ્યૂહરચના અને દરિયાઈ જોખમને પુનઃનિર્ધારિત પણ કરી શકે છે.

સ્ટ્રેટ હોર્મુઝથી પસાર થતું ઓઇલ ટેન્કર

ઈરાનની સંસદના મતથી વિશ્વના મુખ્ય તેલ માર્ગને ખતરો, મોટી વૈશ્વિક ઊર્જા વ્યવધાનનું જોખમ

June 23, 2025 | 02:17 IST