રાજકોટની એક વિદ્યાર્થિનીએ તેના પીએચડી ગાઈડ પર ગંભીર આરોપો લગાવ્યા હોવાનો કિસ્સો સામે આવ્યો છે. આ વિદ્યાર્થિનીએ કહ્યું કે તેને પીએચડી પૂરું કરવા માટે ગાઈડ સાથે શારીરિક સંબંધો બાંધવાની શરત મૂકવામાં આવી હતી. આ ઘટના એ દર્શાવે છે કે શિક્ષણ જગતમાં પણ મહિલાઓ અને વિદ્યાર્થિનીઓ અસુરક્ષિત છે. શિક્ષણ સંસ્થામાં મહિલાઓ અને વિદ્યાર્થિનીઓની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવી ખૂબ જ જરૂરી છે. જો તમને પણ આવી કોઈ પરિસ્થિતિનો સામનો કરવો પડે, તો ગભરાયા વગર તમારે તાત્કાલિક યોગ્ય પગલાં ભરવા જોઈએ.
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://ibp-benefits.s3.ap-south-1.amazonaws.com/prod/news/uploads/images/1754380055665_Main%2520%25286%2529.png" alt="Main (6).png" width="500" height="342">
<h3>આવા કિસ્સામાં તમારે શું કરવું?</h3>
જો કોઈ શાળા કે કોલેજમાં કોઈ મહિલા કે વિદ્યાર્થિની સાથે આવું થાય, તો ગભરાયા વગર નીચે જણાવેલા પગલાં લઈ શકાય છે:
<ul>
<li>
તાત્કાલિક ફરિયાદ કરો: સૌથી પહેલા તમારે તમારી શાળાના પ્રિન્સિપાલ, કોલેજના ડીન અથવા અન્ય કોઈ ઉચ્ચ અધિકારીને આ અંગેની જાણ કરવી જોઈએ.
</li>
<li>
લેખિત ફરિયાદ: જો તમે લેખિત ફરિયાદ કરશો તો તેનો રેકોર્ડ રહેશે. તેથી, લેખિતમાં ફરિયાદ કરવી વધારે અસરકારક સાબિત થઈ શકે છે.
</li>
<li>
આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ (ICC): કોઈપણ સંસ્થામાં મહિલાઓની સુરક્ષા માટે આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ (Internal Complaints Committee) એટલે કે ICC હોય છે. તમારે આ સમિતિને ફરિયાદ કરવી જોઈએ. આ સમિતિ તમારી ફરિયાદની તપાસ કરશે અને યોગ્ય કાર્યવાહી કરશે.
</li>
<li>
મદદ માટે કોઈ વિશ્વાસુ વ્યક્તિનો સંપર્ક કરો: જો તમે ડરી રહ્યા હોવ તો તમે તમારા માતા-પિતા, મિત્રો, શિક્ષક અથવા કોઈ વિશ્વાસુ વ્યક્તિની મદદ લઈ શકો છો.
</li>
</ul>
<h3><img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://ibp-benefits.s3.ap-south-1.amazonaws.com/prod/news/uploads/images/1754380352914_Main%2520%25287%2529.png" alt="Main (7).png" width="500" height="250"></h3>
<h3>જો સંસ્થા તમારી વાત ન સાંભળે તો શું કરવું?</h3>
જો શાળા કે કોલેજ તમારી વાત ન સાંભળે અથવા તો તમારી ફરિયાદને ગંભીરતાથી ન લે, તો તમે નીચેના વિકલ્પો અપનાવી શકો છો:
<ul>
<li>
પોલીસ ફરિયાદ: તમે નજીકના પોલીસ સ્ટેશનમાં જઈને આ અંગેની ફરિયાદ કરી શકો છો. પોલીસ તમારી ફરિયાદને ગંભીરતાથી લેશે અને કાયદેસર કાર્યવાહી કરશે.
</li>
<li>
મહિલા આયોગ: તમે રાજ્ય મહિલા આયોગ (State Women's Commission) અથવા રાષ્ટ્રીય મહિલા આયોગ (National Women's Commission)માં ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો. આયોગ તમારી ફરિયાદને ધ્યાનમાં લઈને સંબંધિત સંસ્થાને કાર્યવાહી કરવા માટે આદેશ આપી શકે છે.
</li>
<li>
કાયદાકીય સલાહ: તમે કોઈ વકીલની સલાહ લઈને કાયદેસર પગલાં ભરી શકો છો.
</li>
</ul>
<h3><img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://ibp-benefits.s3.ap-south-1.amazonaws.com/prod/news/uploads/images/1754380440090_Main%2520%25288%2529.png" alt="Main (8).png" width="500" height="250"></h3>
<h3>શાળાઓ અને કોલેજોની જવાબદારી</h3>
જો કોઈ વિદ્યાર્થીની દ્વારા આ પ્રમાણેની ફરિયાદ મળે તો શાળા કે કોલેજે તાત્કાલિક તેની તપાસ કરવી જોઈએ. દરેક શૈક્ષણિક સંસ્થાની જવાબદારી છે કે તે પોતાના કેમ્પસમાં મહિલાઓ અને વિદ્યાર્થિનીઓની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરે.
<ul>
<li>
આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ (ICC) ની રચના: દરેક સંસ્થામાં આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ (ICC) હોવી ફરજિયાત છે, જે મહિલાઓની જાતીય સતામણીના કેસોની તપાસ કરે.
</li>
<li>
ઝીરો-ટોલરન્સ નીતિ: જાતીય સતામણી સામે ઝીરો-ટોલરન્સની નીતિ અપનાવવી જોઈએ, જેથી આવા કિસ્સાઓ ભવિષ્યમાં ન બને.
</li>
<li>
તપાસ અને કાર્યવાહી: જો કોઈ ફરિયાદ મળે તો સંસ્થાએ તાત્કાલિક અને નિષ્પક્ષ તપાસ કરીને દોષિતો સામે સખત કાર્યવાહી કરવી જોઈએ.
</li>
</ul>
<h3>આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ (ICC) શું છે?</h3>
શાળાઓ, કોલેજો અને અન્ય સંસ્થાઓમાં મહિલાઓ અને વિદ્યાર્થિનીઓની જાતીય સતામણી અટકાવવા અને તેમની ફરિયાદોનું નિવારણ લાવવા માટે આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ (Internal Complaints Committee - ICC) ની રચના કરવામાં આવે છે. આ સમિતિના સભ્યોની નિમણૂક "કામકાજના સ્થળે મહિલાઓની જાતીય સતામણી (નિવારણ, પ્રતિબંધ અને ફરિયાદ નિવારણ) અધિનિયમ, 2013" (The Sexual Harassment of Women at Workplace (Prevention, Prohibition and Redressal) Act, 2013) હેઠળ થાય છે.
આ સમિતિના સભ્યો કોણ હોઈ શકે તે અંગેની માર્ગદર્શિકા નીચે મુજબ છે:
<h3><img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://ibp-benefits.s3.ap-south-1.amazonaws.com/prod/news/uploads/images/1754380671750_Main%2520%25289%2529.png" alt="Main (9).png" width="500" height="342"></h3>
<h3>આંતરિક ફરિયાદ સમિતિની રચના</h3>
આંતરિક ફરિયાદ સમિતિમાં નીચે મુજબના સભ્યોનો સમાવેશ થવો જરૂરી છે:
<ul>
<li>
પ્રેસિડિંગ ઓફિસર (Presiding Officer): આ પદ પર સંસ્થાના કોઈ વરિષ્ઠ મહિલા કર્મચારી કે શિક્ષકની નિમણૂક કરવામાં આવે છે. શૈક્ષણિક સંસ્થામાં, આ ભૂમિકા કોઈ વરિષ્ઠ મહિલા પ્રોફેસર કે શિક્ષક દ્વારા ભજવી શકાય છે.
</li>
<li>
કર્મચારી સભ્યો (Employee Members): આ સમિતિમાં ઓછામાં ઓછા બે એવા સભ્યો હોવા જોઈએ, જે મહિલાઓના મુદ્દાઓ માટે પ્રતિબદ્ધ હોય, સામાજિક કાર્યનો અનુભવ ધરાવતા હોય અથવા કાયદાકીય જ્ઞાન ધરાવતા હોય. આ સભ્યો સંસ્થાના કર્મચારીઓમાંથી જ હોવા જોઈએ.
</li>
<li>
બાહ્ય સભ્ય (External Member): સમિતિમાં એક બાહ્ય સભ્યની નિમણૂક કરવી ફરજિયાત છે. આ સભ્ય કોઈ બિન-સરકારી સંસ્થા (NGO)માંથી હોવા જોઈએ, જે મહિલાઓના હકો અને જાતીય સતામણીના મુદ્દાઓ પર કામ કરતા હોય. આ સભ્ય સંસ્થાની બહારના હોવાથી નિષ્પક્ષતા જાળવવામાં મદદ કરે છે.
</li>
</ul>
સમિતિના કુલ સભ્યોમાંથી અડધા કરતાં વધુ સભ્યો મહિલાઓ હોવા જોઈએ. આ જોગવાઈ ફરિયાદી મહિલાને પોતાની વાત નિખાલસતાથી રજૂ કરવામાં મદદ કરે છે અને સમિતિની કાર્યવાહીમાં વિશ્વાસ જાળવી રાખે છે.
<h3>સભ્યોની ભૂમિકા અને જવાબદારીઓ</h3>
આ સમિતિના સભ્યોની મુખ્ય ભૂમિકા ફરિયાદની તપાસ કરવી, બંને પક્ષોને સાંભળવા અને નિષ્પક્ષતાથી યોગ્ય નિર્ણય લેવાનો છે. આ સભ્યોની જવાબદારી છે કે:
<ul>
<li>
તેઓ ફરિયાદકર્તા અને અન્ય સંબંધિત વ્યક્તિઓની ગોપનીયતા જાળવે.
</li>
<li>
ફરિયાદ પર નિષ્પક્ષ અને સમયસર તપાસ કરે.
</li>
<li>
ફરિયાદની તપાસ પૂરી થયા બાદ સંસ્થાના ઉચ્ચ અધિકારીને અહેવાલ રજૂ કરે.
</li>
<li>
જો કોઈ સભ્ય સામે જાતીય સતામણીની ફરિયાદ હોય, તો તે સભ્યએ તપાસ પૂરી ન થાય ત્યાં સુધી સમિતિમાંથી દૂર રહેવું જોઈએ.
</li>
</ul>
આમ, ICCની રચના અને સભ્યોની નિમણૂક કાયદાકીય માર્ગદર્શિકા મુજબ થાય છે, જેથી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં મહિલાઓ અને વિદ્યાર્થિનીઓ સુરક્ષિત અને ભયમુક્ત વાતાવરણમાં અભ્યાસ કરી શકે. શું તમે જાણવા માંગો છો કે આંતરિક ફરિયાદ સમિતિમાં ફરિયાદ દાખલ કરવાની પ્રક્રિયા કેવી હોય છે?
<h3>કાયદાકીય જોગવાઈઓ અને નિયમો</h3>
જાતીય સતામણીના કિસ્સાઓમાં કાયદામાં અનેક જોગવાઈઓ કરવામાં આવી છે, જે મહિલાઓને રક્ષણ પૂરું પાડે છે.
<ul>
<li>
પોલીસ અને કોર્ટ: આવા કિસ્સાઓમાં પોલીસ ફરિયાદ નોંધ્યા પછી કાર્યવાહી કરે છે. આ કેસ પોક્સો એક્ટ (POCSO Act), આઈપીસી (IPC)ની કલમો અને અન્ય કાયદાઓ હેઠળ ચાલી શકે છે. દોષિત સાબિત થયેલા ગુનેગારને સજા થઈ શકે છે.
</li>
<li>
યુજીસીના નિયમો: યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ્સ કમિશન (UGC) દ્વારા કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓમાં જાતીય સતામણી અટકાવવા માટે નિયમો અને માર્ગદર્શિકા બહાર પાડવામાં આવી છે. દરેક યુનિવર્સિટીમાં ICCનું હોવું ફરજિયાત છે અને જો તેનું પાલન ન કરવામાં આવે તો યુનિવર્સિટી સામે કડક કાર્યવાહી થઈ શકે છે.
</li>
</ul>
મહિલાઓ અને વિદ્યાર્થિનીઓને તેમના અધિકારો વિશે જાગૃત કરવી ખૂબ જ જરૂરી છે, જેથી તેઓ આવા કિસ્સાઓનો મજબૂતીથી સામનો કરી શકે. શું તમે જાણવા માગો છો કે ગુજરાતમાં મહિલાઓની સુરક્ષા માટે કયા કાયદાઓ અને સંસ્થાઓ કામ કરી રહી છે?

શિક્ષણ સંસ્થામાં મહિલાઓ પાસે છે આ અધિકાર

કોઈ મહિલા-વિદ્યાર્થીની સાથે શૈક્ષણિક સંસ્થામાં સતામણી કરવામાં આવે તો તેણે આ ધ્યાન રાખવું

August 5, 2025 | 19:11 IST