પાકિસ્તાન સરકારે શનિવારે 27મો બંધારણીય સુધારો બિલ સંસદમાં રજૂ કરી ફિલ્ડ માર્શલ આસિમ મુનિરને વધુ સત્તા આપવા અને ચીફ ઓફ ડિફેન્સ ફોર્સિસ (CDF)ની નવી પોસ્ટ બનાવવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી છે. આ પગલું ત્રણેય સેનાઓ વચ્ચે વધુ&nbsp;સંયુક્ત કમાન્ડ અને સમન્વય સુનિશ્ચિત કરવા માટે ઉદ્દેશિત છે.
આ સુધારો બંધારણના કલમ 243માં ફેરફાર કરે છે, જે સશસ્ત્ર દળોની કમાન્ડ અને માળખું નક્કી કરે છે. નવા પ્રસ્તાવ મુજબ રાષ્ટ્રપતિ, પ્રધાનમંત્રીની સલાહ પરથી, આર્મી ચીફ તેમજ ચીફ ઓફ ડિફેન્સ ફોર્સિસની નિમણૂક કરશે, જેનાથી સેનાની સંપૂર્ણ કમાન્ડ રાજકીય માર્ગદર્શન હેઠળ આવશે.
બિલમાં નક્કી કરાયું છે કે ચીફ ઓફ ડિફેન્સ ફોર્સિસ, જે આર્મી ચીફ પણ રહેશે, તે **નેશનલ સ્ટ્રેટેજિક કમાન્ડ (NSC)**ના પ્રમુખની નિમણૂક પ્રધાનમંત્રીની સલાહથી કરશે. ખાસ બાબત એ છે કે NSCનું નેતૃત્વ પાકિસ્તાન આર્મીના અધિકારી કરશે, જે સૈનિક માળખામાં આર્મીની મુખ્ય ભૂમિકા જાળવી રાખે છે.
બિલના મહત્વપૂર્ણ ભાગમાં ત્રણેય સેનાઓના અધિકારીઓને ફિલ્ડ માર્શલ, માર્શલ ઓફ ધ એર ફોર્સ, અને એડમિરલ ઓફ ધ ફ્લીટ સુધી પ્રમોશન આપવાની જોગવાઈ છે, તેમજ આ હોદ્દા અને સુવિધાઓ આજીવન મળશે. આ જોગવાઈ ફિલ્ડ માર્શલ આસિમ મુનિર માટે ખાસ લાભકારી માનવામાં આવે છે, જેમને મે મહિનામાં ભારત સાથેના સંઘર્ષ પછી ફિલ્ડ માર્શલ તરીકે ઉન્નત કરાયા હતા.
સુધારા મુજબ ચેરમેન જોડ ચીફ્સ ઓફ સ્ટાફ કમિટીનો હોદ્દો 27 નવેમ્બર 2025 પછી રદ થશે, અને તેની જગ્યાએ CDF નવી એકમાત્ર સૈનિક કમાન્ડ ઓથોરિટી તરીકે કામ કરશે.
સૂત્રોના જણાવ્યા મુજબ, આ પગલું ભારત સાથેના મે મહિનાના ચાર દિવસના સંઘર્ષમાંથી મેળવેલા પાઠ પરથી પ્રેરિત છે. પહેલગામ આતંકી હુમલા બાદ ભારત દ્વારા શરૂ કરાયેલ ઑપરેશન સિન્દૂર દરમ્યાન પાકિસ્તાનને ભારે નુકસાન સહન કરવું પડ્યું હતું, જેમાં કેટલાક F-16 વિમાનનષ્ટ થયાની માહિતી છે. આ ટૂંકા પરંતુ તીવ્ર સંઘર્ષે પાકિસ્તાનને જોઇન્ટ ઑપરેશનલ કમાન્ડની જરૂરિયાતનો અહેસાસ કરાવ્યો હતો.
આ ઘટનાના થોડા દિવસો બાદ જનરલ આસિમ મુનિરને ફિલ્ડ માર્શલ તરીકે ઉન્નત કરાયા હતા &mdash; પાકિસ્તાનના ઇતિહાસમાં આ સ્થાન સુધી પહોંચનાર બીજા અધિકારી તરીકે.
આ સિવાય 27મા સુધારા બિલમાં ફેડરલ બંધારણીય કોર્ટની સ્થાપના, ન્યાયાધીશો નીમણૂકની પ્રક્રિયામાં ફેરફાર, અને પ્રાંતિય કેબિનેટની રચનામાં ફેરફારની પણ જોગવાઈ છે.
કાયદા મંત્રી આઝમ નઝીર તારરએ સેનેટમાં બિલ રજૂ કરતાં જણાવ્યું કે તેમાં કુલ 49 કલમો છે, જેમાં &ldquo;ત્રણ મુખ્ય અને બે સહાયક ક્ષેત્રો&rdquo; આવરી લેવાયા છે. સેનેટ અધ્યક્ષ યુસુફ રઝા ગિલાનીએ આ બિલને કાયદા અને ન્યાય સ્થાયી સમિતિને સમીક્ષા માટે મોકલ્યું છે.
રાજકીય અને રક્ષા વિશ્લેષકોના મત મુજબ, આ સુધારો પાકિસ્તાનના નાગરિક-સૈનિક સંતુલનને બદલી શકે છે અને ફિલ્ડ માર્શલ મુનિર હેઠળ અભૂતપૂર્વ સૈનિક સત્તા કેન્દ્રિત કરી શકે છે, જે દક્ષિણ એશિયાના સુરક્ષા સમીકરણોમાં નવો તબક્કો છે.

સૈનિક સમીક્ષા દરમ્યાન ફિલ્ડ માર્શલ આસિમ મુનિર

એકીકૃત કમાન્ડ માટે 27મો બંધારણીય સુધારો રજૂ, મુનિરનો પ્રભાવ વધશે

November 9, 2025 | 15:18 IST