&nbsp;આજના ડિજિટલ યુગમાં સ્ટાર્સ જેમ કે અમિતાભ બચ્ચન, અનિલ કપૂર, જેકી શ્રોફ અને કરણ જોહર પોતાના નામ, ચહેરા, અવાજ અને વ્યક્તિત્વના અનધિકૃત ઉપયોગ વિરુદ્ધ કોર્ટમાં જઈ રહ્યા છે. આને 'પર્સનાલિટી રાઈટ્સ' કહેવામાં આવે છે, જે વ્યક્તિના અધિકારને સુરક્ષિત કરે છે. ભારતમાં આ અધિકાર કાયદામાં સ્પષ્ટરીતે લખેલો નથી, પરંતુ સંવિધાનની કલમ 21 (ગોપનીયતા અને માનમર્યાદા) હેઠળ અને કોમન લો દ્વારા માન્ય છે. તાજેતરમાં ડીપફેક અને AIના દુરુપયોગને કારણે આ કેસ વધ્યા છે, જેમાં સ્ટાર્સ કોર્ટમાં જીતી રહ્યા છે.
<h4 dir="auto">પર્સનાલિટી રાઈટ્સ શું છે?</h4>
પર્સનાલિટી રાઈટ્સ વ્યક્તિના નામ, ચહેરા, અવાજ, ઇમેજ અને અન્ય વ્યક્તિગત લક્ષણોને અનધિકૃત વ્યાપારિક ઉપયોગથી બચાવે છે. આ અધિકાર બે પ્રકારના હોય છે: 'રાઈટ ઓફ પબ્લિસિટી' (વ્યાપારિક ઉપયોગથી બચાવ) અને 'રાઈટ ટુ પ્રાઈવસી' (ગોપનીયતા અને માનમર્યાદા). ભારતમાં આ અધિકાર ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ પ્રોપર્ટી લો (ટ્રેડમાર્ક, કોપીરાઈટ) અને સંવિધાન હેઠળ સુરક્ષિત છે. અમેરિકા અને યુરોપમાં આ કાયદા સ્પષ્ટ છે, પરંતુ ભારતમાં કોર્ટ કેસો દ્વારા વિકસિત થઈ રહ્યા છે.
ભારતમાં પર્સનાલિટી રાઈટ્સનું મહત્વ તાજેતરમાં વધ્યું છે, કારણ કે AI અને ડીપફેકના કારણે સ્ટાર્સના વ્યક્તિત્વનો દુરુપયોગ વધ્યો છે. દિલ્હી હાઈકોર્ટે અમિતાભ બચ્ચનના કેસમાં કહ્યું કે, "પર્સનાલિટી રાઈટ્સ વ્યક્તિના માનમર્યાદા અને ગોપનીયતાનો ભાગ છે." કોર્ટમાં સાબિત કરવા માટે ત્રણ વસ્તુઓ જરૂરી છે: (1) વ્યક્તિના વ્યક્તિત્વનો ઉપયોગ થયો છે, (2) તે અનધિકૃત છે, (3) તે વ્યાપારિક લાભ માટે છે.
<h4 dir="auto">સ્ટાર્સ કોર્ટમાં કેમ જાય છે? તાજા કેસો</h4>
સ્ટાર્સ પોતાના નામ, ચહેરા અને અવાજના અનધિકૃત ઉપયોગ વિરુદ્ધ કોર્ટમાં જઈ રહ્યા છે, ખાસ કરીને ડીપફેક અને જાહેરાતોમાં. કેટલાક મુખ્ય કેસો:
<ul dir="auto">
<li>અમિતાભ બચ્ચન (2022): ડીપફેક વીડિયોમાં તેમના ચહેરા અને અવાજના દુરુપયોગ વિરુદ્ધ દિલ્હી હાઈકોર્ટમાં કેસ કર્યો. કોર્ટે તેમના પર્સનાલિટી રાઈટ્સને સુરક્ષિત કરીને ઇન્જન્ક્શન આપ્યું અને કહ્યું કે, "સ્ટાર્સનું વ્યક્તિત્વ તેમની કમાણીનું સાધન છે."</li>
<li>અનિલ કપૂર (2023): AI દ્વારા તેમના અવાજ અને લાઈન્સના ક્લોનિંગ વિરુદ્ધ કેસ કર્યો. દિલ્હી હાઈકોર્ટે તેમના અવાજને પર્સનાલિટી રાઈટ્સ હેઠળ સુરક્ષિત કરીને ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો.</li>
<li>જેકી શ્રોફ (2024): તેમના નામ અને ઇમેજના અનધિકૃત ઉપયોગ વિરુદ્ધ કેસમાં જીત્યા. કોર્ટે કહ્યું કે, "પર્સનાલિટી રાઈટ્સ બધા માટે છે, પરંતુ સ્ટાર્સ માટે વધુ મહત્વપૂર્ણ."</li>
<li>કરણ જોહર (2024): તેમના નામ અને ફોટાના મિસયુઝ વિરુદ્ધ કેસ કર્યો, જેમાં કોર્ટે ઇન્જન્ક્શન આપ્યું.</li>
<li>અભિષેક બચ્ચન (2025): તાજેતરમાં ડીપફેક કેસમાં જીત્યા, જે પર્સનાલિટી રાઈટ્સને મજબૂત કરે છે.</li>
</ul>
આ કેસોમાં દિલ્હી હાઈકોર્ટ સૌથી વધુ સક્રિય છે, જેમાં તેઓ અનધિકૃત ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂકે છે અને નુકસાની આપે છે.
<h4 dir="auto">પર્સનાલિટી રાઈટ્સનું મહત્વ અને કાયદો</h4>
ભારતમાં પર્સનાલિટી રાઈટ્સ કોઈ વિશેષ કાયદા હેઠળ નથી, પરંતુ સંવિધાન અને કોમન લો દ્વારા સુરક્ષિત છે. તેમાં વ્યક્તિના અધિકારને બચાવવા માટે ટ્રેડમાર્ક અને કોપીરાઈટ કાયદાનો પણ ઉપયોગ થાય છે. તાજેતરમાં AI અને ડીપફેકના કારણે આ અધિકાર વધુ મહત્વપૂર્ણ બન્યા છે. WIPO (વર્લ્ડ ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ પ્રોપર્ટી ઓર્ગેનાઇઝેશન) અનુસાર, ભારતમાં અનિલ કપૂરના કેસે અવાજને પર્સનાલિટી રાઈટ્સ હેઠળ સુરક્ષિત કરીને નવું પરિમાણ આપ્યું છે. જો તમારા પર્સનાલિટી રાઈટ્સનું ઉલ્લંઘન થાય, તો તમે કોર્ટમાં ઇન્જન્ક્શન અને નુકસાની માંગી શકો છો.
આ અધિકાર માત્ર સ્ટાર્સ માટે જ નથી, પરંતુ ડોક્ટર જેવા વ્યાવસાયિકો માટે પણ છે, જેમ કે દિલ્હી હાઈકોર્ટે એક કેસમાં ડોક્ટરને 'સેલિબ્રિટી' માનીને સુરક્ષા આપી છે. વધુ માહિતી માટે લીગલ વેબસાઇટ્સ જેમ કે Bar and Bench અથવા Mondaq ચેક કરો.

શું છે પર્સનાલિટી રાઈટ્સ?

સ્ટાર્સ પોતાના નામ, ચહેરા અને સન્માન માટે કોર્ટમાં જઈ રહ્યા છે, શું છે પર્સનાલિટી રાઈટ્સ?

September 22, 2025 | 22:09 IST