<h3 data-start="242" data-end="284">ભારતનું S-400 : વિજય અને પડકાર વચ્ચે</h3>
ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન ભારતીય વાયુસેનાએ એક એવી રશિયન બનાવટની પ્રણાલી પર ભરોસો મૂક્યો, જે પહેલેથી જ દંતકથા સમાન બની ચૂકી છે &mdash; S-400 ટ્રાયમ્ફ. આદમપુરમાં તહેનાત આ દીર્ધ-પલ્ટી હવાઇ રક્ષણ પ્રણાલી અગિયાર વખત કાર્યરત થઈ. તેના ઘાતકી પ્રહારોથી પાકિસ્તાનનું કિંમતી સાબ-2000 એવૉક્સ 315 કિ.મી. દૂર તોડી પાડાયું, જ્યારે JF-17 અને F-16 વિમાનોને જમીન તથા હવામાં નિષ્ક્રિય કરવામાં આવ્યા. ચીની બનાવટનું LY-80 લાહોરમાં અને HQ-9 કરાચીમાં પણ નાશ પામ્યાં.
સામાન્ય નાગરિકો માટે આ અનુભવ પહેલીવાર હતો કે આધુનિક હવાઇ રક્ષણ યુદ્ધક્ષેત્રમાં કેવી રીતે કાર્ય કરે છે. પરંતુ રક્ષણ નિર્માતાઓ માટે, આ એતિહાસિક $5.4 અબજ ડોલરનું સોદું યોગ્ય સાબિત થયું. 2018માં થયેલા આ કરારમાં ભારતે પાંચ રેજિમેન્ટ ખરીદી હતી. હવે રશિયાએ ખાતરી આપી છે કે 2026 સુધી છ યુનિટ ભારતને મળશે.
<h3 data-start="1038" data-end="1063">S-400નું મહત્વ શું?</h3>
S-400 (SA-21 ગ્રૌલર) સામાન્ય મિસાઇલ સિસ્ટમ નથી. શીત યુદ્ધના અંતિમ વર્ષોમાં નાટોની પેટ્રિયોટ સામે વિકસિત આ પ્રણાલી આજ સુધીની સૌથી અદ્યતન સપાટીથી હવાઇ રક્ષણ પ્રણાલીઓમાં ગણાય છે. તેની મિસાઇલો મેચ 14ની ઝડપે ઉડી શકે છે અને સ્ટેલ્થ વિમાનોથી લઈને બૅલિસ્ટિક મિસાઇલો સુધીને રોકી શકે છે. તેની રડાર શ્રેણી 600 કિ.મી. સુધી પહોંચે છે.
એક બેટરી &mdash; આઠ લોન્ચર્સ, કમાન્ડ સેન્ટર અને રડાર સાથે &mdash; અંદાજે $1.25 અબજમાં આવે છે. એ જ કારણે વિશ્વના થોડાક દેશો જ તેને મેળવી શકે છે. ચીન, તુર્કી અને બેલારુસ જેવા દેશો પહેલેથી જ તેને અપનાવી ચૂક્યાં છે.
<h3 data-start="1618" data-end="1642">સ્પર્ધકો અને હરીફો</h3>
પણ S-400ને વિશ્વમાં પડકાર આપનાર હરીફો પણ છે:
<ul data-start="1692" data-end="2121">
<li data-start="1692" data-end="1770">
THAAD (અમેરિકા): ટર્મિનલ ફેઝમાં બૅલિસ્ટિક મિસાઇલોને રોકવામાં અદ્વિતીય.
</li>
<li data-start="1771" data-end="1874">
ડેવિડ્સ સ્લિંગ (ઇઝરાયેલ&ndash;અમેરિકા): મધ્યમ પલ્ટીના ખતરાઓ માટે, આઇરન ડોમ અને એરો સાથે કાર્ય કરે છે.
</li>
<li data-start="1875" data-end="1972">
એસ્ટર-30 (ફ્રાન્સ&ndash;ઇટાલી): ઝડપી વિમાનો અને થિયેટર મિસાઇલો સામે યુરોપ અને એશિયામાં કાર્યરત.
</li>
<li data-start="1973" data-end="2035">
HQ-9 (ચીન): રશિયન S-300 પરથી પ્રેરિત, ચીનની મુખ્ય ઢાલ.
</li>
<li data-start="2036" data-end="2121">
બરાક-8 (ભારત&ndash;ઇઝરાયેલ): DRDOની સહકાર્યવાહી પ્રણાલી, ટૂંકી અંતરની સુરક્ષા માટે.
</li>
</ul>
દરેક સિસ્ટમ તેના દેશના વ્યૂહાત્મક ચિંતાનો પ્રતિબિંબ છે &mdash; અમેરિકા માટે ઇરાન અને ઉત્તર કોરિયા, ઇઝરાયેલ માટે ગાઝા, રશિયા માટે નાટો, અને ભારત માટે પાકિસ્તાન તથા ચીન.
<h3 data-start="2293" data-end="2324">યુદ્ધભૂમિની બહારનું ચિત્ર</h3>
ભારત માટે S-400 માત્ર મિસાઇલ નથી, એ વ્યૂહાત્મક સ્વતંત્રતાનું પ્રતીક છે. પરંતુ તેની સાથે રાજકીય બોજ પણ જોડાયેલો છે &mdash; અમેરિકા દ્વારા સંભવિત પ્રતિબંધો અને પશ્ચિમી વિમાનો સાથે સુમેળ સાધવાની પડકારજનક તકનીકી.
ત્યારે ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન, જમીન પરના સૈનિકોએ માત્ર રડારના સ્ક્રીન પ્રકાશિત થતું જોયું અને આકાશમાં મિસાઇલોની ચમક. નાગરિકોએ સુરક્ષિત આકાશનો અનુભવ કર્યો. વ્યૂહકારોએ પાવર બેલેન્સ તાત્કાલિક ભારત તરફ ઝુકતું જોયું.
2026 સુધી છ યુનિટ સંપૂર્ણ તહેનાત થતાં, ભારત પાસે દુનિયાની સૌથી ગાઢ અને વૈવિધ્યસભર હવાઇ રક્ષણ વ્યવસ્થાઓમાંની એક હશે. શું આ મિશ્રણ અડગ સુરક્ષા લાવશે કે જટિલતા ઊભી કરશે, તેનો જવાબ આવનારા યુદ્ધોમાં મળશે.

S-400 પરેડ અને યુદ્ધક્ષેત્રમાં પરીક્ષણ

2026 સુધી છ યુનિટની આવક સાથે, એશિયાની હવાઇ સુરક્ષા નવી દિશામાં

September 23, 2025 | 16:08 IST